Czy w zaburzeniach odżywiania zawsze wskazana jest terapia rodzinna? Odpowiedź brzmi to zależy. W populacji dziecięco-młodzieżowej zawsze warto ją rozważyć.
W przebiegu bulimii, napadów objadania się czy anoreksji koncentrujemy się wokół kilku kategorii czynników takich jak: czynniki społeczno-kulturowe, czynniki biologiczne, czynniki indywidualne czy środowisko rodzinne. Każdy przypadek cierpienia, którego doświadcza pacjent należy rozpatrywać indywidualnie dopasowując model działania. Jak opisuje Józefik (2006) „Warto podkreślić znaczenie perspektywy rodzinnej w zaburzeniach odżywiania się. Rodzina stanowi obszar podstawowy, istotny dla kształtowania się osobowości pacjentek, ich poczucia tożsamości, roli kobiecej, będąc jednocześnie filtrem, przez który przenikają wpływy społeczno-kulturowe” (s.49)
Perspektywa rodzinna
Myśląc o funkcjonowaniu rodziny osoby chorującej na zaburzenia odżywiania trzeba jasno zaznaczyć, że nie można obwiniać systemu rodzinnego za rozwinięcie się objawów. Można jednak zauważyć pewien rys cech, opisu funkcjonowania rodziny na który należy być uważnym.
Rodziny w których rozwinęła się bulimia:
- większa wrogość i chaos w relacjach rodzinnych,
- niestabilne, z dużą ilością konfliktów,
- mają wysokie oczekiwania,
- wysoki wskaźnik krytycznych uwag dotyczących masy i kształtu ciała, sposobu jedzenia,
- utrudniony przebieg separacji i indywiduacji,
- impulsywność we wzajemnych relacjach,
- trudności w komunikowaniu uczuć i zaburzenie rezonansu emocjonalnego,
- istnienie sprzeczności i tajemnic,
- depresja, otyłość, uzależnienia u członków rodziny.
Rodziny w których rozwinęła się anoreksja:
- sztywność i zależność,
- sztywna organizacja rodziny,
- tendencja do unikania otwartej dyskusji i wyrażania niezgody,
- mało czytelne granice interpersonalne,
- niespójność w relacjach małżeńskich,
- zaburzenia w wypełnianiu zadań w rodzinie,
- przedkładanie roli rodzicielskiej nad bliskość i więź partnerską,
- hierarchia jest dysfunkcjonalna,
- pojawiają się międzypokoleniowe koalicje,
- krążą przekazy rodzinne na temat wartości poświęcania się, rezygnacji z własnych potrzeb na rzecz potrzeb innych,
- relacje rodzinne utrudniające proces separacji-indywiduacji,
- krytyczne uwagi rodziny lub znajomych na temat wyglądu,
- trudne sytuacje życiowe, utraty i separacje od rodziny,
- zmieniające się relacje rodzinne odbierane przez osoby o niskiej samoocenie i jednocześnie dużej zależności od rodziny jako zagrożenie,
- tendencję do zaprzeczania istniejącym konfliktom i problem rodzinnym,
- skłonność do utrzymywania fałszywego wizerunku rodziny,
- kierowanie do dzieci podwójnych komunikatów generujących u nich lęk.
W obu rodzinach:
- konflikty rodzinne, osłabiona struktura partnerska/małżeńska,
- dysfunkcjonalne interakcje i zaburzenia komunikacji,
- duże przywiązanie do znaczenia wyglądu i oceny innych w tym zakresie.
W rodzinach z napadami objadania się:
- bycie postrzeganym jako dziecko z nadmierną masą ciała,
- wysoki poziom lęku i psychotyczności w rodzinie,
- mniejsze zaangażowanie emocjonalne i ekspresja emocji wśród członków rodziny,
- trudności z dopasowaniem potrzeb emocjonalnych, potrzeb bezpieczeństwa,
- sztywność w kontekście autonomii oraz nieadaptacyjna sztywność w stosunku do zmieniającego się środowiska.
Należy zwrócić uwagę również na: strukturę formalną rodziny, pozycję pacjenta w rodzinie, wiek rodziców, zawód, wykształcenie, pozycję socjoekonomiczną, miejsce zamieszkania, występowanie w rodzinie chorób somatycznych i uzależnień.
Czynniki podtrzymujące:
- centralna rola pacjenta/pacjentki w rodzinie,
- złagodzenie konfliktów rodzinnych, również małżeńskich/partnerskich.
Wyniki badań, a także doświadczenia kliniczne wielu terapeutów rodzinnych, wskazują iż w przypadku tych rodzin tworzą one pewne konstelacje, które mogą, chociaż oczywiście nie muszą wystąpić w rodzinach pacjentów chorujących na zaburzenia jedzenia. Wydaje się, iż najistotniejszym aspektem tych relacji jest to, iż ograniczają one rozwój autonomii przyszłej pacjentki, czyniąc ją niezwykle podatną na oczekiwania rodzinne i oczekiwania społeczno-kulturowe, w tym te, które dotyczą wyglądu i atrakcyjności. Przeżywana przez osoby, które już są chore, ambiwalencja do objawów może świadczyć o tym, iż choroba stała się dla nich sposobem na rozwiązanie problemów czy zadań, z którymi z jakichś powodów nie potrafiły sobie poradzić w inny sposób. Zrozumienie rodzinnych zachowań jako mechanizmów podtrzymujących symptomy w znaczący sposób pomaga w procesie ich leczenia (za: Józefik, B., Iniewicz, G., 2004, s.1288)
Modele kliniczne
Modele kliniczne w terapii rodzin koncentrują się wokół dezadaptacyjnych zachowań rodziny, gier rodzinnych, wiązania, delegowania i idei poświęcania się, elementów opresji systemu przekonań. W dwóch ostatnich skupiamy się szczególnie na przekazach transgeneracyjnych i międzypokoleniowych wzorcach relacji. Powyższe teorie zwracają uwagę na różne aspekty rodzinne, mimo, że mają różne źródła teoretyczne wspólnie uzupełniają się i stanowią inspirację dla badaczy i działań terapeutycznych.
Każdorazowo należy dokonać indywidualnej oceny pacjenta/pacjentki i formy pracy mając na uwadze iż nie jest to grupa jednorodna.
Cele terapii rodzinnej – przykłady
- wprowadzenie zmian w dotychczasowe sposoby radzenia sobie z objawami,
- odbarczenie pacjentki/pacjenta i jej rodziny od poczucia winy, wstydu,
- zrozumienie mechanizmu i dynamiki procesu chorowania,
- pracę nad zmianą mechanizmów podtrzymujących zachowania objawowe,
- zwiększenie autonomii i poczucia własnej wartości pacjenta/pacjentki,
- pracę nad identyfikacją psychoseksualną i jej akceptacją,
- poprawienie komunikacji emocjonalnej i instrumentalnej w rodzinie,
- zwiększenie umiejętności rozwiązywania problemów,
- analizę wzorów międzypokoleniowych.
(za: Józefik, 2006 s.184)
Utrudnienia w terapii rodzinnej
- uogólniony krytyczny obraz rodziny jako całości podzielany przez członków rodziny,
- idealizacja systemu rodzinnego.
Powyższe czynniki wpływają negatywnie na motywację członków rodziny ale także obniżają skuteczność terapii rodzinnej.
Co w zamian?
Dla rodziny na początkowym etapie leczenia wspierające mogłoby być poradnictwo rodzinne, którego celem jest wzmocnienie rodziny i zaangażowanie jej w proces leczenia.
Jeżeli podejrzewasz zaburzenia odżywiania u swojego dziecka rozpocznij od konsultacji pediatrycznej i psychiatrycznej. W zależności od stanu medycznego lekarz zaproponuje dalsze działania.
W naszym Centrum możesz skorzystać z:
autor: Patrycja Pochopień
bibliografia:
- Józefik B., (2002) Relacje rodzinne w anoreksji i bulimii psychicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Józefik, B., Iniewicz G., (2004) Czynniki rodzinne jako czynniki ryzyka i mechanizmy podtrzymujące w anoreksji i bulimii psychicznej [w:] Przegląd lekarski s. 1288- 1289
- Janas-Kozik, M., Tyszkiewicz-Nwafor, M., Pałasz, A. (2021) [w]: Janas-Kozik, M., Wolańczyk, T. (red. naukowa) Psychiatra dzieci i młodzieży. Tom 2. Wyd. PZWL s.81-114
