Lęk to emocja, której doświadcza każdy z nas. Jest reakcją na przewidywane lub aktualne zagrożenie, może się wiązać z przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Lęk jest nieprzyjemnym stanem emocjonalnym silnie związanym z odczuciami fizycznymi takimi jak: przyspieszone bicie serca, wzrost ciśnienia krwi, trudności z przełykaniem, ból brzucha, uczucie zimna lub gorąca, pocenie się. Charakteryzuje się odczuwaniem nieuzasadnionych obaw i uczucia zagrożenia. Może mieć różne nasilenie i czas trwania.
W swoim rozwoju dzieci przeżywają różne specyficzne lęki, które są charakterystyczne dla
ich wieku:
- 6 – 10 miesięcy – lęk przed nieznajomymi
- 8 miesięcy – 2 roku życia – lęk przed separacją od opiekuna
- 3 – 6 lat – lęk przed ciemnością, wyobrażonymi postaciami, np. duchami
- 6 – 12 lat – lęk przed chorobą lub śmiercią członka rodziny lub swoją własną
- 11 – 17 lat – lęk przed porażką, krytyką, upokorzeniem
W sytuacji, gdy poziom nasilenia lęku pozwala na aktywne codzienne funkcjonowanie można mówić, że pełni funkcje pozytywne – sygnalizuje zagrożenie oraz mobilizuje do działania.
Jak rozpoznać zaburzenia lękowe?
Niepokojące dla rodziców powinny być sygnały, kiedy lęk:
- jest nasilony nieproporcjonalnie do okoliczności
- został wywołany neutralnymi, niestwarzającymi niebezpieczeństwa bodźcami
- trwa nieproporcjonalnie długo w stosunku do wywołującego go bodźca,
- utrudnia, czy wręcz zaburza codzienne funkcjonowanie
Objawy zaburzeń lękowych możemy podzielić na dwie główne kategorie:
- objawy psychopatologiczne
- objawy somatyczne (objawy z ciała)
Objawy psychopatologiczne możemy podzielić na dwie podkategorie:
– objawy psychologiczne – uczucie napięcia, niepokoju, zagrożenia, pustki w głowie, nadmierna czujność, stała drażliwość, mówienie o lęku, zaburzenia snu, koszmary senne, długotrwałe rozmyślanie na szczególne tematy, często związane z lękiem
– objawy społeczne – zmniejszenie lub zwiększenie aktywności, zwiększenie zależności od innych, zachowania infantylne w stosunku do wieku rozwojowego, nadmierna wstydliwość, nieadekwatne zachowania wobec sytuacji związanych z niebezpieczeństwem
Do objawów somatycznych zaliczamy:
– objawy krążeniowe – uczucie kołatania, ciężaru w sercu, wzrost ciśnienia
– objawy oddechowe – przyspieszony oddech, wrażenie skróconego oddechu, uczucie
utrudnionego oddychania czy dławienia się
– objawy skórne – czerwienienie się, bladość, gęsia skórka, rumień, swędzenie
– mięśniowo- szkieletowe – drżenie mięśni, napięcie mięśniowe i ból mięśni, kurcze
mięśniowe, drętwienie, dygotanie
– żołądkowo-jelitowe – biegunka, nudności, bóle brzucha, poczucie obecności ciała obcego w gardle, trudności w przełykaniu
– inne – bóle głowy, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, wrażenie omdlewania, ból w klatce piersiowej, zaburzenia snu, częstomocz, suchość w jamie ustnej.
Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży
Do najczęściej występujących zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży należą:
Separacyjne zaburzenia lękowe
Dzieci i nastolatkowie z tym zaburzeniem boją się, że coś może się stać rodzicowi, albo innej
ważnej osobie. Stanowczo sprzeciwiają się rozstaniu z tą osobą, np. odmawiają chodzenia do szkoły, pozostania w przedszkolu czy pod opieką innego dorosłego, np. niani, babci, cioci. Boją się same zostać w domu. Wyobrażają sobie, że rodzic umrze, zgubi się lub nie wróci. Nawet myśl o tym, że rodzic miałby gdzieś wyjść sam budzi lęk, koszmary lub dolegliwości fizyczne (ból brzucha, wymioty, bóle głowy).
Mutyzm wybiórczy
Dzieci cierpiące na to zaburzenie potrafią mówić płynnie, w sytuacjach gdy są same lub w niewielkiej grupie bliskich osób. W innych sytuacjach społecznych, kiedy dziecko musi zabrać głos, np. podczas zajęć w szkole, na przyjęciu w większym gronie, milczy. Mutyzm wybiórczy jest zauważany najczęściej dopiero, gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole, ponieważ dopiero wtedy pojawiają się nowe sytuacje społeczne, które mogą budzić w dziecku lęk.
Fobia społeczna
Lęk społeczny objawia się nawracającym niepokojem, któremu towarzyszy unikanie innych osób, szczególnie nieznanych lub mało znanych. Dzieci cierpiące z powodu fobii społecznej odczuwają lęk w sytuacjach, gdy mogą być obserwowane przez innych – np. w sytuacji wystąpienia przed publicznością, jedzenia lub picia w miejscach publicznych, pisania w obecności innych. Dzieci te unikają sytuacji, w których mogłyby czuć zażenowanie lub być narażone na odrzucenie społeczne. Objawy lęku społecznego występują zarówno w relacjach z dorosłymi, jak i z rówieśnikami.
Zaburzenia lękowe z napadami paniki
Napad paniki to silny lęk, a czasem przerażenie, które zaczyna się nagle i towarzyszy mu wiele objawów somatycznych: ból w klatce piersiowej, dreszcze, uczucie gorąca, dławienie się, duszności, szybkie lub nieregularne bicie serca, mrowienie lub drętwienie, nadmierne pocenie się, nudności, zawroty głowy i drżenie. W rezultacie osoby doświadczające tego stanu mogą mieć poczucie nierealności lub mogą się obawiać, że odchodzą od zmysłów lub umierają. W zaburzeniu lękowym z napadami paniki pacjenci obawiają się, że napad paniki może nastąpić w każdym, niespodziewanym momencie. Starają się im zapobiegać poprzez rezygnację z aktywności lub unikanie miejsc, w których napad nastąpił.
Zaburzenia lękowe uogólnione
Dzieci i nastolatkowie z tym zaburzeniem zamartwiają się wieloma różnymi sytuacjami lub zdarzeniami – stanem zdrowia, problemami rodzinnymi, pieniędzmi, szkołą. Zamartwianie się jest poza ich kontrolą i jest niewspółmierne do faktycznej sytuacji. Towarzyszą mu różnorodne objawy z ciała, takie jak: uczucie stałego zmęczenia, drażliwość, kłopoty ze snem, nudności, bóle brzucha, napięcie mięśni.
Na zaburzenia lękowe zwykle składa się kilku czynników, wśród których wyróżnić można:
predyspozycje genetyczne, a także warunki środowiskowe, w szczególności sposób
zaspokajania podstawowych potrzeb dziecka, atmosfera w rodzinie, styl wychowania,
problemy osób będących najważniejszymi opiekunami dziecka, występowanie w historii
życia traumatycznych wydarzeń lub poważnych konfliktów w życiu rodziny. Dlatego warto na ten problem spojrzeć z szerszej perspektywy.
Lęk jest reakcją naturalną, jednak są sytuacje, w których lęk utrudnia dziecku codzienne funkcjonowanie oraz powoduje cierpienie, warto wtedy szukać pomocy, aby pomóc dziecku nauczyć się zarządzać swoimi emocjami.
autor artykułu: psycholog dziecięcy Justyna Czekaj
Zapraszamy na konsultacje do psychologów i psychoterapeutów specjalizujących się w pracy z dziećmi.
Źródła:
– James Morrison, Kathryn Flegel (2018) Wywiad diagnostyczny z dziećmi i młodzieżą.
Rozpoznanie zgodne z DSM-5, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
– Agnieszka Gmitrowicz, Małgorzata Janas-Kozik (2018) Zaburzenia psychiczne dzieci i
młodzieży, Medical Tribune Polska
– Lisa M. Schab (2017) Lęk i zamartwianie się u nastolatków, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków
Polecamy:
– Ann Bailey , Joseph Ciarrochi , Louise Hayes (2019) W pułapce myśli – dla nastolatków.
Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne
– Dawn Huebner (2019) Co robić gdy się martwisz? Poradnik dla lękliwych dzieci,
Wydawnictwo LEVYZ
– Stuart Shanker, Teresa Barker (2016) Self-Reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się
stresowi i żyć pełnią możliwości, Wydawnictwo Mamania,
