Nathaniel Branden w swojej książce „Psychologia poczucia własnej wartości” napisał: „Nie ma bardziej wartościowej, ważniejszej dla człowieka oceny, nie ma czynnika bardziej decydującego w rozwoju psychicznym i motywacyjnym niż ocena samego siebie (…) Istota tej samooceny ma głęboki wpływ na proces myślenia człowieka, jego emocje, pragnienia, wartości i cele. Jest to najważniejszy czynnik kształtujący zachowanie.” Cytat ten pokazuje jak ważna jest samoocena dziecka, ważne jest żeby dziecko umiało siebie docenić. Czy rodzice mogą mu w tym pomóc? Oczywiście, za każdym razem, gdy okazujemy naszym dzieciom szacunek, akceptujemy jego uczucia, dajemy mu prawo wyboru czy oferujemy naszą pomoc w rozwiązaniu problemu, uczymy je, że są wartościowymi ludźmi.
Pochwały mają wiele zalet:
- wzmacniają pożądane zachowanie, prościej mówiąc- są nagrodą,
- motywują do wykonywania zadań, np. motywują dzieci do wykonywania obowiązków,
- budują i wzmacniają pozytywną samoocenę,
- informują, co jest dobrym i akceptowanym zachowaniem,
- sprawiają, że pozytywne zachowanie się powtórzy.
Jednak nie zawsze pochwała wywołuje oczekiwany przez nas pozytywny efekt. Dlaczego?
- Pochwała może spowodować zwątpienie w wiarygodność osoby chwalącej (Jeśli uważa mój rysunek za piękny, to znaczy że nie zna się na sztuce)
- Pochwała może prowadzić do natychmiastowego zaprzeczenia (Mówi mi, że zawsze jestem ładnie ubrana. A przecież chwilę temu miałam na sobie stary dres)
- Pochwała może wywołać obawę (Mówi mi, że smacznie gotuję. Ciekawe czy następnym razem też mi wyjdzie?)
- Pochwała może spowodować, że osoba skupi się na swojej słabości (Jestem wysportowany? A przecież nie umiem pływać)
- Pochwała może zakłócić aktywność i wywołać niepokój (Świetny strzał! Ojej, czy uda mi się to powtórzyć?)
Jak powinna wyglądać dobra pochwała?
Według Adele Faber i Elaine Mazlish dobra pochwała ma dwie części:
- Pochlebny opis tego, co dorosły widzi lub czuje
- Dziecko po wysłuchaniu takiego opisu potrafi pochwalić się samo.
Przykład:
Dziecko posprzątało swój pokój.
Zamiast mówić: Posprzątałaś pokój, jaka dobra dziewczynka. (To jest oceniające i nie przynosi długofalowych efektów)
Powiedz: Widzę, że włożyłaś tu dużo pracy. Poukładałaś książki na półkę, a wszystkie lalki siedzą w swoich pudełkach. Miło wejść do Twojego pokoju.
Dzięki temu dziecko pomyśli: Umiem sprzątać.
W podejściu poznawczo – behawioralnym mówi się, że dobra pochwała ma 3 części:
Dobra pochwała = opis tego, co widzę + nazwa cechy + emocje.
Przykład:
Wstawiłeś naczynia do zmywarki, jesteś bardzo pomocny, cieszę się.
Dostałeś czwórkę z polskiego, jesteś bardzo pracowity, zaimponowałeś mi.
Każdy z tych opisów odnosi się do jednego stwierdzenia: dobra pochwała powinna mówić o rzeczach prawdziwych, takich które inni mogą potwierdzić.
Rodzice chętniej ganią swoją dzieci niż chwalą. Pamiętajmy, że wielu jest chętnych, aby powiedzieć naszym dzieciom co robią źle, jako rodzic bądź tym, który mówi, co dziecko robi dobrze.
Chwalenie nie jest łatwe, jednak jest bardzo skuteczne. Oto kilka zasad dotyczących pochwał, pomogą one wzmocnić pożądane zachowanie:
- Chwalić należy często.
- Natychmiast po wystąpieniu pożądanego zachowania.
- Chwalimy za lepsze niż zazwyczaj wykonanie, a nie za wykonanie idealne. Panuje przekonanie, że chwalimy tylko wtedy, gdy dziecko zrobi coś wyjątkowego. NIE! Chwalimy małe kroki, część wykonanego zadania, wykonanie lepsze niż zazwyczaj. Zasada jest prosta: Chwal poprawę, nie ideał!
- Należy pamiętać, aby pochwała była wsparta mimiką i językiem naszego ciała. Chwalimy całym sobą.
- Bardzo dobrze wzmacnia pochwała skierowana do osoby trzeciej, bo w taką chętniej wierzymy. Warto mówić dobrze o swoich dzieciach przy innych osobach.
- Doskonałym wzmocnieniem dla dziecka jest tak zwana pochwała społeczna: uśmiech, przytulenie, pocałunek, okazanie uwagi. Są one także miłe i łatwe do dawania.
- Pamiętaj, aby pochwała była dostosowana do wieku dziecka.
- Stosuj pochwały selektywnie, tylko wobec tych zachowań, które chcesz żeby zostały powtórzone. Pochwała zachęca do większego wysiłku i powtórzeń.
Pochwały jako zachęty
W koncepcji Pozytywnej Dyscypliny, której autorką jest Jane Nelsen, autorka zwraca uwagę, iż pochwały powinny mieć wydźwięk zachęty. Zachęty te powinna pomóc dziecku w poprawianiu swojego zachowania oraz budowaniu pozytywnego obrazu siebie. Mają one być motywacją do zwiększania poczucia własnej wartości.
Dzieci budują swój obraz na podstawie opinii innych, jakie słyszą na swój temat. Warto więc na każdym kroku uświadamiać dziecko o jego zdolnościach, zaradności, pewności siebie. Stosowanie swoistych zachęt, może powodować, iż w przyszłości dziecko uniezależni się od negatywnych opinii innych.
W jaki sposób możemy użyć zachęt podczas chwalenia dziecka:
- Doceniamy pozytywne zachowanie za każdym razem, kiedy ono wystąpi.
- Zachowania oceniamy jako świetnie wykonaną pracę.
- Zwracamy uwagę na to, w jaki sposób dziecko doszło do tego, co udało mu się osiągnąć (np. “Zrobiłeś to najlepiej, jak potrafiłeś”).
- Próbujemy modulować postawę dziecka, doceniając jego starania poprzez bezpośredni przekaz zachęt (np. “Doceniam to, co zrobiłaś” lub “Dziękuję za Twoją pomoc”)
- Pochwała powinna doceniać i uwydatniać dziecku, że samodzielnie, swoją pracą i wkładem, osiągnęło sukces.
Zachęty mają przede wszystkim pomóc dziecku w zbudowaniu swojego autorytetu wewnętrznego oraz poczuciu własnej wartości, która nie jest uzależniona od osób postronnych.
Co w przypadku, kiedy pojawia się u nas myśl, iż są momenty, kiedy nie jestem w stanie znaleźć powodów do pochwalenia dziecka? Kiedy w przedszkolu lub szkole słyszymy informację o samych negatywnych zachowaniach naszego dziecka i jako rodzice/opiekunowie musimy się do tego odnieść?
- zawsze mamy możliwość dopytania wychowawcy w przedszkolu i szkole o inne zachowania naszego dziecka i poszukania innego punktu odniesienia niż tylko kłopotliwe zachowanie; z perspektwy całego dnia na pewno znajdą się dobre, drobne momenty, od których można zacząć rozmowę;
- zastosuj “metodę kanapki” – zacznij rozmowę z dzieckiem od czegoś dla niego miłego, co może go wzmocnić. Potem wspomnij o rzeczach trudnych. Rodzicu, pamiętaj, iż dziecko ma świadomość, iż coś źle zrobiło w przedszkolu/szkole. Wspominając o sytuacji trudnej szukaj z dzieckiem rozwiązań, wyjaśnień, co takiego się wydarzyło. Wzmocnij dziecko za podzielenie się trudnymi momentami i uczestniczeniem w poszukiwaniu rozwiązań.
autor artykułu: psycholog, trener umiejętności społecznych Agnieszka Polak
Zapraszamy na konsultacje do psychologów i psychoterapeutów specjalizujących się w pracy z dziećmi i młodzieżą.
Polecana literatura:
- Kołakowski, A. Pisula (2015) Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna. Sopot: GWP.
- Faber, E. Mazlish (2012) Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Poznań: Media Rodzina.
- Nelsen (2015) Pozytywna dyscyplina. Warszawa, CoJaNaTo
- A.Kohn (2005) Wychowanie bez nagród i kar.Podkowa Leśna, MiND
- Juul (2011) Twoje kompetentne dziecko. Podkowa Leśna, MiND
