Ludzie znajdują się w stanie kryzysu, kiedy napotykają na przeszkody w osiąganiu ważnych celów życiowych – przeszkody, które w tym czasie wydają się nie do pokonania za pomocą zwyczajowych metod rozwiązywania problemów. Powoduje to stan dezorganizacji i zamieszania, w którym podejmowane są liczne próby nieudanych rozwiązań (Caplan, 1961).
Definicja pojęcia Interwencji Kryzysowej
Interwencja kryzysowa to zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu. Jej celem jest przywrócenie równowagi psychicznej oraz umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej. Interwencja kryzysowa jest działaniem podejmowanym, nie tylko w kontekście indywidualnych przeżyć i reakcji psychicznych, ale też w kontekście reagowania na społecznie przeżywane sytuacje krytyczne. Przyjmuje się zatem, że interwencja kryzysowa może dotyczyć:
- trudnych sytuacji życiowych, rozumianych jako szczególny rodzaj stresu (dystresu, przeżycia traumatycznego) rozwijającego się w konsekwencji wystąpienia krytycznych wydarzeń życiowych u osób i całych rodzin;
- dezorganizacji i zakłócenia funkcjonowania instytucji, organizacji, grup i całych społeczności konfrontowanych z wydarzeniami krytycznymi o dużej intensywności.
Celem głównym interwencji kryzysowej jest zapobieganie utracie i przywracanie utraconej – w wyniku zdarzenia krytycznego ‒ równowagi, zdolności do działania i autonomii. Do pozostałych celów należą: złagodzenie objawów reakcji kryzysowej, przywrócenie psychicznej równowagi, zapobieganie przejściu ostrego kryzysu w stan chroniczny oraz przywrócenie umiejętności samodzielnego radzenia sobie. Pojęcie „osoby w kryzysie” odnosi się do subiektywnego postrzegania i interpretowania przez człowieka wydarzeń krytycznych, a więc naruszających równowagę i poczucie autonomii i sprawiających, że dotąd stosowane sposoby radzenia sobie (coping behavior) wydają się nieskuteczne lub niewłaściwe. Subiektywność oznacza, że to samo wydarzenie dla jednej osoby może być kryzysem, a dla innej ‒ nie. Sposób postępowania w interwencji kryzysowej zależny jest od właściwości stanu kryzysowego, tj. rozpoznania, za każdym razem indywidualnej reakcji na zdarzenie.
Sytuacje kryzysowe mogą przydarzyć się każdemu w dowolnym momencie życia. Mogą być pojedyncze lub następować kolejno po sobie, a wówczas ich konsekwencje ulegają kumulacji i spotęgowaniu, zaburza to równowagę procesów psychicznych człowieka. Jeśli podejmowane w kryzysie działania nie przynoszą oczekiwanego efektu i problem nadal trwa lub nie można go przeformułować, dochodzi do apogeum napięcia, tzw. punktu krytycznego. W momencie gdy sposoby samoradzenia już nie działają, i osoba, postrzegając sytuacje stresowe jako zagrożenie dla swojej autonomii, samopoczucia, utratę własnych zdolności lub kompetencji, zaczyna doznawać stanu nierównowagi i dezorganizacji, któremu towarzyszy wysoki poziom lęku i uczucie smutku (jest to faza ostrego kryzysu).
W Interwencji Kryzysowej splatają się różne formy pomocy: psychologiczna, medyczna, socjalna i prawna, mające na celu przywrócenie równowagi psychicznej po krytycznym wydarzeniu życiowym i odzyskanie zdolności samodzielnego pokonania kryzysu, wskazane w rozpoznawaniu i modyfikacji czasowo zaburzonych elementów funkcjonowania jednostki w obszarach: poznawczym, afektywnym i behawioralnym. Na praktykę interwencji kryzysowej powinny się więc składać następujące działania:
1) podjęcie interwencji tak szybko, jak tylko jest to możliwe;
2) zapewnienie wsparcia emocjonalnego ułatwiającego odreagowanie emocji,
3) duża intensywność kontaktów,
4) konfrontacja z rzeczywistością i przeciwdziałanie tendencjom do zaprzeczania i zniekształcania,
5) formułowanie najważniejszego w tym momencie problemu do rozwiązania, skoncentrowanie na problemach „tu i teraz”;
6) dokonanie oceny dotychczasowych sposobów radzenia sobie pod względem ich użyteczności,
7) odwołanie się do sprawdzonych strategii radzenia sobie lub stworzenie nowych,
8) stworzenie planu pomocy,
9) strukturowane, aktywne, niekiedy dyrektywne działania osoby pomagającej.
Interwencja Kryzysowa a psychoterapia
Pierwszym czynnikiem składającym się na różnice to czas. Podczas gdy w psychoterapii zazwyczaj dysponujemy wystarczającą ilością czasu do systematycznego, spokojnego przechodzenia z klientem poprzez kolejne etapy procesu, krótko- lub długoterminowego, to w interwencji bardzo często ilość czasu, który można wykorzystać na wspólną pracę jest zazwyczaj limitowana (jest to zazwyczaj 12 spotkań, czyli ok. 3 miesięcy). W konsekwencji wszelkie procedury – poczynając od oceny/ diagnozy/ stanu i sytuacji klienta, definicji kryzysowego problemu – muszą dokonywać się szybciej, w sposób bardziej skondensowany. To, co w terapii dokonuje się czasem w ciągu kilku sesji, w interwencji często musi zaistnieć w ciągu jednego spotkania. Dlatego ocena w interwencji często koncentruje się – i w dużej mierze ogranicza – na specyficznych problemach dotyczących doświadczanego kryzysu oraz podstawowych rysach funkcjonowania w obszarze poznawczym, afektywnym i behawioralnym. W psychoterapii natomiast może być efektem rozległej eksploracji różnych obszarów funkcjonowania klienta dostarczając terapeucie bardzo szerokiego obrazu.
W terapii zazwyczaj dokonuje się pracy nad wglądem klienta, identyfikacji szerokiego spektrum mechanizmów, konfliktów, sposobów myślenia, reagowania emocjonalnego oraz zachowań – w interwencji kryzysowej chodzi o określenie zasobów klienta, jego mechanizmów i sposobów radzenia sobie, które mogą być bezpośrednio przydatne do wyjścia z kryzysu. Chodzi również o określenie zasobów środowiska przydatnych w rozwiązaniu problemu i sposobów dotarcia do nich. W terapii zatem mamy do czynienia z pracą dotyczącą w jakiś sposób całej osoby klienta – w interwencji zaś koncentrujemy się na aspektach, które uległy traumatyzacji.
W zakresie podstawowego celu oddziaływań, w psychoterapii mamy do czynienia ze zmianą istotnych wymiarów funkcjonowania osobowości klienta, na którą składają się: pogłębienie wglądu, zmiany w postawach, optymalizacja procesów intelektualnych i emocjonalnych, rozwiązanie wewnętrznych konfliktów, lepsze uwzględnianie wymogów realności. W podstawowej interwencji kryzysowej chodzi przede wszystkim o przywrócenie równowagi, opanowanie specyficznych, kryzysowych problemów i określenie ewentualnej drogi dalszej pracy /już w trybie terapeutycznym/ nad optymalizacją funkcjonowania klienta.
autor artykułu: Aleksandra Włodarczyk – pedagog, socjoterapeuta, interwent kryzysowy
bibligrafia:
- Kubacka-Jasiecka D., Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych, Warszawa 2010.
- Kubacka-Jasiecka D., Passowicz P., Interwencja Kryzysowa. Konteksty Indywidualne i Społeczne, Kraków 2016.
- James L. Greenstone, Sharon C. Leviton Interwencja kryzysowa., Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, 2004.
- Szlagura W., Pomaganie w kryzysie – wprowadzenie w problematykę interwencyjną, http://www.interwencjakryzysowa.pl/pomaganie-w-kryzysie-wprowadzenie-w-problematykeinterwencyjna.
