1. Czym są zaburzenia psychosomatyczne?
Liczne badania potwierdzają wpływ czynników psychicznych na stan naszego zdrowia, dlatego też współczesna medycyna psychosomatyczna proponuje holistyczny, czyli całościowy, system opieki nad pacjentami zgłaszających się z różnymi dolegliwościami. Oznacza to, że w rozumieniu choroby bierze się pod uwagę rolę trzech czynników:
- biologicznych
- społecznych
- psychologicznych.
W ujęciu tym, zwanym biopsychospołecznym, nie klasyfikuje się choroby jedynie pod względem patofizjologicznej etiologii, uważa się natomiast, że jest ona wypadkową wielu (wymienionych powyżej) czynników. Pierwszy raz pojęcie psychosomatyki zostało wprowadzone w 1818r. przez J.Ch. Heinroth’a. Psychosomatyka jest dziedziną, łączącą medycynę i psychologię, zajmującą się wzajemnymi związkami pomiędzy psychiką (gr. Psyche) i ciałem (gr. Soma). Najprościej rzecz ujmując, choroby psychosomatyczne to te, w których powstaniu istotny udział biorą czynniki psychologiczne (głównie emocjonalne).
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne za psychosomatyczne uważa te choroby (zaburzenia), które zostały spowodowane zwiększeniem stanu normalnej i fizjologicznej ekspresji emocji. Rozpoznanie zaburzenia z objawami somatycznymi stawiane jest wtedy, gdy istnieją objawy somatyczne, które wywołują u pacjenta duże cierpienie, zwłaszcza obawy związane z rokowaniem, i z których powodu pacjent poświęca zbyt dużo czasu i energii na poszukiwanie leczenia medycznego. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 określa, że „główną cechą zaburzeń pod postacią somatyczną są powtarzające się skargi na objawy somatyczne (fizyczne), wraz z uporczywym domaganiem się kolejnych badań, pomimo ich negatywnych wyników i zapewniania lekarzy o braku fizycznych podstaw do występowania objawów. (…)
Większość pacjentów ma za sobą długą i skomplikowaną historię kontaktów z placówkami podstawowej opieki zdrowotnej i opieki specjalistycznej, obejmującą liczne negatywne wyniki badań specjalistycznych i bezowocne operacje.”.
2. Jakie są przyczyny zaburzeń psychosomatycznych?
Jak już wcześniej zostało zaznaczone, nie ma jednej przyczyny chorób psychosomatycznych. Amerykański psychoanalityk i psychiatra Franz Alexandr uważa, że istnieją trzy główne czynniki wpływające na powstanie choroby psychosomatycznej.
Zaliczył do nich:
1. określony układ cech osobowości, które związane są z wczesnodziecięcymi konfliktami psychicznymi;
2. zdarzenie, które wystąpiło bezpośrednio przed zachorowaniem, i które ponownie aktywuje stary konflikt;
3. konstytucjonalną (genetyczną) słabość danego narządu organizmu.
Aktualne badania psychologiczne dotyczące zdrowotnych skutków stresu wskazują, że to głównie przedłużający się stres psychologiczny powoduje obniżenie wydolności układu immunologicznego, a w konsekwencji zwiększoną podatność na zachorowanie. Badania pioniera nowoczesnej fizjologii Waltera Cannona wykazały, że organizm człowieka znajduje się w stałej gotowości do reagowania na zdarzenia niespodziewane, jednak przedłużający się stan zagrożenia może okazać się niebezpieczny dla wydolności
organizmu ze względu na możliwość rozwoju czynnościowych czy organicznych zmian w narządach i układach.
3. Najczęstsze choroby psychosomatyczne
Według ICD-10 objawy psychosomatyczne mogą dotyczyć wszelkich części i układów ciała,
jednak najczęściej objawy występują ze strony:
- Układu krążenia: omdlenia psychogenne, różnorodne dolegliwości w okolicy serca, np.
bóle czy kłucia, częstoskurcz napadowy, nadciśnienie tętnicze, migrena, choroba Reynauda,
choroba niedokrwienna serca; - Układu oddechowego: objaw zatkanego nosa, dusznica psychogenna, zespół
hiperwentylacji, astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa - Układu pokarmowego (górnego odcinka przewodu pokarmowego i dolnego odcinka
przewodu pokarmowego): Zespół Jelita Drażliwego, wrzody żołądka i dwunastnicy,
wrzodziejące zapalenie jelita grubego, - Układu moczowo – płciowego: moczenie się, częstomocz, pochwica, zespół napięcia
przedmiesiączkowego, zaburzenia wzwodu; - Układu mięśniowego: niedowłady, bóle głowy, bóle i napięcia karku, bóle okolicy
lędźwiowo-krzyżowe, - Układu endokrynologicznego: nadczynność tarczycy
- Skóry: łuszczyca, trądzik, bielactwo nabyte, atopowe zapalenie skóry
Franz Alexander w 1950 roku stworzył listę najczęstszych chorób psychosomatycznych, które
nazwane zostały „chicagowską siódemką”. Należą do niej:
1. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – obecność ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy. Często występującym i głównym objawem jest ból w nadbrzuszu, jednak czasem przebieg może być skąpo – lub bezobjawowy. Przyczyną jest zaburzenie równowagi pomiędzy drażniącym kwasem solnym i pepsyną a warstwą błony śluzowej żołądka.
2. Nadciśnienie tętnicze – schorzenie układu krążenia krwi charakteryzujące się okresowo lub stale podwyższonym ciśnieniem tętniczym, zarówno skurczowym (górnym), jak i rozkurczowym (dolnym). Objawami choroby są między innymi ucisk w głowie, zawroty głowy, przewlekłe zmęczenie, krwawienie z nosa i zaburzenia snu.
3. Astma oskrzelowa – przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych charakteryzująca się
różnorodnymi i nawracającymi objawami, odwracalnym zwężeniem dróg oddechowych i skurczem oskrzeli. Do częstych objawów należą świsty, kaszel, ucisk w klatce piersiowej i duszność zazwyczaj spowodowane pojawieniem się w powietrzu alergenu. Może wystąpić też w sytuacjach stresogennych.
4. Reumatoidalne zapalenie stawów – choroba reumatyczna o charakterze zapalnym i
przewlekłym oraz podłożu autoimmunologicznym.
5. Zapalenie jelita grubego – należy do tzw. nieswoistych chorób zapalnych jelit. W przebiegu choroby proces zapalny obejmuje błonę śluzową i podśluzową jelita grubego. W większości przypadków wrzodziejące zapalenie jelita grubego ma przebieg przewlekły, a długie okresy remisji są przerywane ostrymi nawrotami.
6. Nadczynność tarczycy – zaburzenie, które powoduje, że tarczyca produkuje za dużo
hormonów, więcej niż potrzebuje nasz organizm.
7. Atopowe zapalenie skóry – przebiegająca z okresami zaostrzeń i remisji choroba skóry,
której towarzyszy uporczywy i nawrotowy świąd oraz liszajowacenie skóry.
Obecnie trwają dyskusje nad poszerzeniem listy chorób psychosomatycznych między innymi o: otyłość, migrenę, zaburzenia snu, choroby niedokrwienne serca czy choroby autoimmunologiczne. Uwzględnienie przez pacjenta i lekarza roli psychiki na rozwój schorzeń psychosomatycznych jest niezwykle istotne w leczeniu choroby. Pozytywne prognozy daje łączenie farmakoterapii z psychoterapią.
autor artykułu: psycholog, psychoterapeuta Faustyna Szaynok
Bibliografia:
