Rozwód w rodzinie to jedno z najtrudniejszych i najbardziej bolesnych wydarzeń w życiu małżonków i ich dzieci. Dzieci ze względu na niedojrzałość emocjonalną, zależność od rodziców, silną potrzebę poczucia bezpieczeństwa oraz podatność na zranienia silniej przeżywają rozwód niż dorośli. Dlatego tak ważne jest, żeby dzieci otrzymały odpowiednie wsparcie. Czym dla dziecka jest rozwód rodziców, jak dziecko przeżywa rozwód i jakie konsekwencje dla życia emocjonalnego dziecka wiążą się z tym trudnym etapem życia rodziny?
Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na to, że dużo większe problemy emocjonalne przeżywają dzieci z rodzin, w których rodzice ciągle się kłócą, sprzeczają lub milczą niż z tych, w których rodzice postanowili się rozstać. Często w rodzinach, w których dochodzi do ciągłych kłótni i sprzeczek, więcej jest nienawiści niż miłości. Dzieci w takiej sytuacji doświadczają uczuć wrogości i złości rodziców. Stres jaki związany jest z permanentnie napiętą atmosferą w domu może być przyczyną zaburzeń psychosomatycznych. Dlatego podjęcie decyzji o rozstaniu często okazuje się w skutkach lepszym rozwiązaniem, niż funkcjonowanie razem w destrukcyjnym związku.
Samo rozstanie poprzedzone jest prawie zawsze różnymi konfliktami przedrozwodowymi, których obserwatorami są dzieci. Rozstanie rodziców i ich konflikty mogą wpływać na utratę przez dziecko poczucia bezpieczeństwa oraz zaniżenie samooceny. Dziecku może towarzyszyć poczucie bezsilności, ponieważ nie ma wpływu na decyzje rodziców. Pojawiać się może też bezradność w związku z koniecznością wyboru pomiędzy ojcem i matką. Bardzo trudne dla dziecka i emocjonalnie obciążające są sytuacje, w których rodzice się kłócą i wciągają dzieci w swoje spory, oczekując opowiedzenia się po jednej ze stron. Rodzice często nieświadomie przeciągają dzieci na swoją stronę i wzbudzają w nich negatywne uczucia względem drugiego rodzica. Dziecko przeżywa wtedy dysonans poznawczy polegający na dokonywaniu wyboru rodzica, którego należy obdarzyć miłością, a którego należy odrzucić. Przeżywa wewnętrzne poczucie rozdarcia, brak lojalności i przedmiotowe traktowanie przez rodziców. Konsekwencją opowiedzenia się po jednej ze stron może w późniejszym czasie objawiać się depresją i stanami lękowymi. Zdarza się też tak, że to rodzic świadomie izoluje się od dziecka, by uchronić się od cierpienia związanego z rozłąką, co pozostawia w nim poczucie ogromnej straty.
Podczas rozwodu i rozstania dochodzi do wielu sytuacji stresowych i napięć. Jeśli rodzice mają trudność z zapanowaniem nad swoimi emocjami, mogą stanowić negatywny wzór zachowania dla swojego dziecka. Dzieci uczą się kłamstwa, wrogości i braku ufności wobec innych. Ważne, żeby rodzice potrafili poradzić sobie ze swoimi trudnymi emocjami, tak by być gotowym na wsparcie dzieci. Ponieważ z badań wynika, że osoby bardziej odporne na stres i doświadczające wsparcia ze strony rodziców szybciej przystosowują się do nowej sytuacji rodzinnej.
Jakie mogą być konsekwencje rozwodu na emocjonalne funkcjonowanie młodego człowieka?
1.W okresie niemowlęctwa:
Dziecko bardzo silnie odczuwa i empatyzuje na poziomie syntonii emocjonalnej. Pierwsze lata życia dziecka są szczególnie ważne w zakresie kształtowania zdrowej osobowości. Gdy we wczesnym okresie zaczyna brakować jednego z rodziców lub zastępuje go osoba nieznana dziecku przeżywa ono lęk i traci poczucie bezpieczeństwa. Odejście osoby, która zaspokajała wszystkie potrzeby dziecka może skutkować problemami ze snem i częstymi zmianami nastroju. Silny niepokój objawia się najczęściej nadmierną płaczliwością.
2.Dzieci w wieku od trzech do pięciu lat:
Dzieci zauważają, że jeden z rodziców nie mieszka w domu, ale nie rozumieją dlaczego tak się dzieje. Żyją nadzieją, że będzie tak jak dotychczas i że rodzic wróci. Jeśli rodzice zajęci są w tym czasie rozwiązywaniem swoich konfliktów lub tworzeniem nowych związków u dziecka wzrasta poczucie opuszczenia. W tym czasie utrata poczucia bezpieczeństwa oraz niepewność przyszłości może powodować zaburzenia snu, częste bóle brzucha i inne objawy fizjologiczne. Intensywnie przeżywane emocje mogą powodować cofnięcie się do wcześniejszych etapów rozwojowych, gdy było pod opieką obojga rodziców. Może pojawić się chęć częstego przytulania, ssania kciuków lub moczenie nocne. Dzieci w wieku przedszkolnym często obwiniają siebie za odejście jednego z rodziców i winę widzą w swoim złym zachowaniu. Mogą pojawić się zachowania agresywne w stosunku do rodzica, który został lub do kolegów z przedszkola. Mogą pojawić się zachowania impulsywne i nadpobudliwe. Dzieci przeżywają lęk i porzucenie, reagować mogą buntem chociażby na chwilową nieobecność rodzica.
3.Dzieci w wieku szkolnym:
Rozumieją, że rodzice już siebie nie kochają i nie będą mieszkać razem. Pomimo rozumienia, mają nadzieję że rodzice do siebie wrócą. Odczuwają tęsknotę za rodzicem, którego nie ma i obwiniają rodzica, który według nich doprowadził do rozpadu małżeństwa. Silne przeżycia emocjonalne i długotrwały stres, który związany jest z konfliktami przedrozwodowymi i z samym rozwodem, a następnie z przystosowaniem się do nowej sytuacji często powoduje nawet u najzdolniejszych dzieci trudności w nauce i kłopoty wychowawcze. Tak jak u młodszych dzieci mogą pojawić się dolegliwości somatyczne takie jak: bóle brzucha, bóle głowy, wymioty. Często dolegliwości te pojawiają się po spotkaniu z rodzicem, który opuścił dom jako wyraz niechęci do rozstania z nim lub obawy, że rodzice ponownie się pokłócą. Dzieci mają też poczucie, że powinny być lojalne wobec rodzica z którym mieszkają, żeby go nie stracić. Mogą też ukrywać swoją sytuację domową, ze wstydu przed oceną innych. Negatywne emocje jakie odczuwają dzieci w trakcie rozwodu rodziców mogą wpływać na obniżenie poziomu samooceny i utratę wiary we własne możliwości. Pojawia się też zaburzenie poczucia bezpieczeństwa. Część dzieci idealizuje rodzica, z którym nie mieszka a swoją złość, żal i gniew rozładowuje na rodzicu z którym mieszka. Dzieci często zaprzeczając nie widzą powiązania pomiędzy kłótniami rodziców i rozstaniem upatrując w sobie i w swoim zachowaniu przyczyn rozwodu.
4.Wiek dojrzewania:
To czas niestabilności emocjonalnej i braku kontroli emocji co może utrudniać młodzieży uporanie się z rozwodem rodziców. Młodzi ludzi wiedzą już czym jest rozwód, natomiast nie muszą go zaakceptować. Potrzeba emocjonalnego wsparcia rodzica w trakcie rozwodu, opieka nad młodszym rodzeństwem, nowe obowiązki i role społeczne mogą nadmiernie obciążać nastolatka. Dodatkowo rodzice wymagają czasem od dziecka podjęcia decyzji z kim ma zostać, co może być dla dziecka bardzo stresujące. Mogą pojawiać się trudności w zaakceptowaniu nowego partnera. Czują się nieswojo, obwiniają partnera o rozpad małżeństwa, bywają zazdrosne. Rozstanie rodziców może powodować nieufność wobec innych ludzi i lęk o trwałość swoich przyszłych związków. Część nastolatków próbuje zwrócić na siebie uwagę poprzez buntowanie się, destruktywne rozwiązywanie swoich problemów, poprzez zachowania nieakceptowane społecznie, często obserwuje się: ucieczki z domu, wagary, popełnianie drobnych przestępstw, nadużywanie środków psychoaktywnych, zachowania autoagresywne i myśli samobójcze. Reakcje na konflikty w rodzinie to często izolowanie się, niechęć do rozmów o problemach oraz zamknięcie na jakąkolwiek pomoc. Pojawia się też obniżona motywacja do nauki i trudności z koncentracją uwagi. Młodzi ludzie przygotowujący się do wejścia w dorosłe życie zamiast zostawiać rodziców doświadczają pozostawienia z ich strony. Powoduje to często konieczność zmierzenia się ze światem dorosłych oraz przyjmowanie różnych ról np: powierników swoich rodziców.
Jak pomóc dzieciom radzić sobie z rozwodem rodziców?
- Niezależnie od wieku dziecka ważne jest obecność obojga rodziców.
- Rodzice decydujący się na rozwód powinni wystrzegać się obarczania dziecka swoimi problemami małżeńskimi.
- Bardzo ważne jest, żeby dzieci nie musiały martwić się o przyszłość swojej rodziny i żeby miały możliwość swobodnego wyrażania emocji związanych z rozwodem.
- Rozwód to długotrwały proces, w którym rodzina doświadczyć może wielu traumatyzujących sytuacji, dlatego tak ważna jest wzajemna współpraca oraz wsparcie wszystkich członków rodziny.
- Na różnych etapach rozwodu w zależności od zaistniałych potrzeb warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnika, mediatora lub psychologa dziecięcego.
Polecana literatura:
- Dziecko a rozwód. Bajki dla dzieci rozwodzących się rodziców (2015), Agnieszka Lewicka-Zelent, Katarzyna Korona
