Słów kilka o dojrzewaniu (adolescencji)
Nauka w liceum najczęściej przypada na wiek od 16 do 18/19 roku życia. Jest to okres nazywany przez Petera Blos’a (psychoanalityka zajmującego się młodzieżą) właściwą adolescencją. Nastolatek mierzy się z wieloma zadaniami rozwojowymi, wynikającymi zarówno z czynników wewnętrznych jak i zewnętrznych.
- Do wewnętrznych (biologiczno – psychologicznych) zaliczamy przede wszystkim rozwój fizjologiczny, często potocznie nazywany „burzą hormonów”. Nastolatek separuje się od rodziców, najważniejszą grupą odniesienia stają się dla niego rówieśnicy.
- Nie mniej istotne są czynniki zewnętrze, czyli te związane z funkcjonowaniem w społeczeństwie. Zmiana szkoły wiąże się z pożegnaniem kolegów i koleżanek z gimnazjum i wejściem w nową licealną grupę. Osiemnaste urodziny konfrontują nastolatka z braniem odpowiedzialności za swoje zachowania. Ostatnia klasa liceum/technikum wiąże się z maturą i podjęciem decyzji co dalej.
Wszystkie wymienione zjawiska wpływają na kształtującą się osobowość młodego człowieka.
Z jakimi problemami zgłaszają się do psychologa szkolnego nastolatkowie?
Podczas pracy w gabinecie psychologa szkolnego często przychodzą do mnie nastolatkowie znajdujący się w kryzysie. Czasami jest on związany stricte z sytuacją w szkole. Wtedy nastolatek zgłasza np. konflikt z innym uczniem lub problem z „dogadaniem się” z nauczycielem. Są jednak sytuacje, w których jednorazowa interwencja lub wsparcie psychologa i pedagoga nie wystarczą. Mam na myśli młodzież, która przychodząc do gabinetu zgłasza szereg trudności związanych z konkretnymi objawami. Najczęściej opowiadają przede wszystkim o:
- obniżonym nastroju,
- problemach ze snem, koncentracją,
- utracie zainteresowań, które kiedyś były dla nich ważne,
- braku sensu życia,
- zgłaszają myśli samobójcze.
Są to objawy często związane z depresją nastolatków. Jest to złożony problem, ponieważ „normalny” nastoletni bunt wiąże się z podobnymi zachowaniami i odczuciami adolescenta. Warto wtedy udać się do psychiatry lub psychologa/psychoterapeuty specjalizującego się w pracy z młodzieżą w celu rozwiania wątpliwości.
W przypadku postawienia diagnozy istotne jest jak najszybsze podjęcie leczenia. Zainteresowanych tematem odsyłamy do artykułu Depresja nastolatków. Kiedy udać się do specjalisty?
Drugim najczęściej zgłaszanym problemem są lęki związane z przebywaniem wśród innych ludzi, lęki przed wystąpieniami publicznymi czy zabieraniem głosu w klasie. Czasami objawy te są tak silne, że uczeń rezygnuje z wychodzenia z domu i kontaktowania się z rówieśnikami. Wymienione objawy to zaburzenia lękowe w postaci fobii, należące do szerszej grupy zaburzeń nerwicowych.
Uczniowie zgłaszający się do psychologa w szkole najczęściej cierpią na:
- Agorafobię – lęk przed przebywaniem w miejscach, które trudno natychmiastowo opuścić. Może to być np. autobus, zatłoczona klasa, sklep. Osoba cierpiąca na ten rodzaj fobii, w przypadku znalezienia się w takim miejscu, może poczuć że robi jej się słabo, szybciej zaczyna bić jej serce. Pojawia się lęk o utracie przytomności lub mdłościach.
- Fobię społeczną – jest to lęk przed oceną innych ludzi, który prowadzi do unikania sytuacji społecznych. Osoba cierpiąca na ten rodzaj fobii może obawiać się interakcji z ekspedientką w sklepie czy odebrania paczki od kuriera. Wśród uczniów często przejawia się ona lękiem przed publicznymi wystąpieniami lub zabieraniem głosu na lekcjach.
- Fobię szkolną – jest to lęk przed szkołą i wszystkimi związanymi z nią czynnościami, np. uczestniczenie w życiu klasy, konfrontacja z nauczycielami, pisanie kartkówek i sprawdzianów.
Czasami lęk jest tak silny, że uczeń jest w stanie przyjść porozmawiać z psychologiem lub nauczycielami tylko poza standardowymi godzinami pracy, kiedy szkoła jest już zupełnie pusta. W niektórych przypadkach rodzice decydują się na nauczanie domowe dla swoich dzieci.
Jakie działania podejmuje psycholog w szkole?
Pracując w szkole jako psycholog moje działania dzielę na dwa obszary. Pierwszy związany jest z dokładnym zapoznaniem się z sytuacją ucznia. Muszę zbadać czy zgłaszane przez nastolatka objawy są jedynie chwilowym kryzysem, czy zaburzeniem, które wymaga konsultacji u specjalisty poza szkołą. Wtedy też kontaktuję się z rodzicami w celu poinformowania o rozmowie z ich dzieckiem i
zebrania dokładniejszego wywiadu. Jeżeli sytuacja ucznia/uczennicy wymaga konsultacji u psychiatry lub psychoterapeuty wskazuję mu/jej placówki, do których może się zgłosić.
Drugi obszar to podjęcie odpowiednich działań w szkole, które mogą pomóc nastolatkowi. Zaliczam do nich między innymi:
- współpracę z nauczycielami (np. jeżeli wiem, że uczeń jest w trakcie silnej farmakoterapii, informuję nauczycieli, że senność, dziwne zachowania, potrzeba wyjścia z klasy mogą wiązać się ze skutkami ubocznymi leków),
- wspieranie ucznia w kryzysowych momentach, np. podczas napadu lęku,
- prowadzenie zajęć profilaktyczno – psychoedukacyjnych przy współpracy z pedagog szkolną, np. o tematyce zdrowia psychicznego, środkach psychoaktywnych i uzależnieniach,
- informowanie uczniów jakie „ulgi” przysługują im w związku z leczeniem psychiatrycznym (np. wydłużenie czasu na maturze lub możliwość pisania egzaminu w osobnej sali).
Jeśli jesteś nastolatkiem i zauważyłeś u siebie stany opisane powyżej lub jesteś rodzicem nastolatka, u którego obserwujesz niepokojące zachowania zapraszamy na konsultacje do naszej psychoterapeutki młodzieżowej Faustyny Szaynok, autorki artykułu.
Co warto wiedzieć przed wizytą w gabinecie psychologa/psychoterapeuty młodzieżowego?
1.Rodzic powinien przygotować dokumentację, która może przydać się podczas konsultacji, np. opinię pedagogiczno – psychologiczną, wypisy ze szpitala.
2.Na pierwszej wizycie terapeuta rozmawia osobno z rodzicami, osobno z nastolatkiem a na koniec zaprasza wszystkich do gabinetu w celu przedstawienia swoich obserwacji i podjęcia decyzji co do dalszego leczenia.
3.Postawienie dokładnej diagnozy jest bardzo ważnym elementem leczenia i zazwyczaj trwa parę spotkań. Jest to jednak proces rozciągnięty w czasie i rozpatrywany jest zawsze indywidualnie, w zależności od tego z czym przychodzi pacjent.
4.Rozpoczęcie terapii wiąże się z podpisaniem kontraktu, w którym zawarte są najważniejsze informacje o terapii oraz zasady obowiązujące w trakcie leczenia.
5.W przypadku pracy z nastolatkiem lub młodym dorosłym, który jest jeszcze w dużej mierze zależny od opiekunów bardzo ważna jest komunikacja między psychoterapeutą a rodzicami/opiekunami pacjenta. W takim procesie terapeuta, jeżeli zauważy potrzebę, kontaktuje się z rodzicami. Tak samo opiekunowie mogą się konsultować z psychoterapeutą.
