Odpieluchowanie lub tzw. trening czystości to proces przechodzenia od korzystania przez dziecko z pieluszki do świadomego korzystania z nocnika lub toalety. Jak w innych tematach dotyczących szeroko pojętego rozwoju oraz wychowywania dzieci, tak i w tym można dostrzec zmiany w podejściu do tego zagadnienia na przestrzeni lat. Wraz ze wzrostem świadomości dotyczącej działania ludzkiego ciała oraz rozwoju psychologicznego dzieci zaczęto kłaść większy nacisk na kształtowanie prawidłowych nawyków już od małego oraz działanie w zgodzie z poszanowaniem dla autonomii maluchów.
Na tym etapie rozwoju zadaniem dziecka jest odebranie sygnału wysyłanego przez ciało dotyczącego wypełnienia pęcherza, właściwe zareagowanie, czyli oddanie moczu w miejscu, które jest do tego przeznaczone. To tylko tyle i AŻ tyle. Od samego początku dzieci uczą się odbierania i przetwarzania wielu sygnałów pochodzących z wnętrza ciała, jak i ze środowiska zewnętrznego. Zwykle w okresie około 18-24 miesiąca życia uczą się świadomej kontroli mięśni zwieraczy, oczywiście jest to czas orientacyjny. Niektóre z dzieci uczą się tego wcześniej, niektóre potrzebują więcej czasu. Tak czy inaczej jest to okres bardzo szybkiego rozwoju wielu umiejętności u dzieci nie tylko związanych z tematami fizjologicznymi.
Zwykle, dzieci same dają nam sygnał świadczący o ich gotowości do zdobywania konkretnej umiejętności poprzez zwiększenie zainteresowania danym tematem, który w tym przypadku będzie wiązał się z zauważeniem tego co pojawia się w pieluszce, ciekawością dotyczącą tego skąd się tam wzięło, a także zainteresowania okolicami intymnymi. Warto wykorzystać ten moment, do omawiania z dzieckiem kwestii dotyczących korzystania z toalety. Pomocne w tym zakresie są też dostępne książeczki dla dzieci. Parę propozycji będzie można znaleźć na końcu tego artykułu.
A więc, głównymi elementami dla rozwoju tej umiejętności będzie: umiejętność świadomej kontroli mięśni zwieraczy, odbieranie i interpretowanie sygnałów z ciała oraz skojarzenie co one oznaczają i umiejętność zakomunikowania swojej potrzeby.
Oprócz omawiania z dzieckiem zagadnień związanych z wypróżnianiem należy pamiętać, że nauka to w głównej mierze powtarzalność. Im więcej dziecko doświadczy uczucia wypełnienia i swobodnego oddania moczu w odpowiednim do tego miejscu, tym umiejętność będzie lepiej zgeneralizowana. A na to oczywiście potrzeba czasu.
Aspekty psychologiczne odpieluchowania
Rezygnacja z pieluszki wiąże się dla dziecka z pewną utratą możliwości zaspokajania potrzeb fizjologicznych bez konieczności odraczania ich. Początkowo dziecko może wydalać w każdym momencie, bez względu na miejsce. Jako dorośli często zapominamy jak dużo frustracji w dzieciach może budzić konieczność odraczania. Jeśli prześledzimy rozwój dziecka od narodzin to można zobaczyć, że ta umiejętność wzrasta wraz z wiekiem, wpływa na to rozwój układu nerwowego, ale także rozwój innych umiejętności, takich jak rozwój mowy czy rozwój poznawczy, a także oczekiwania, które jako rodzice stawiamy przed dzieckiem. Maluch korzystający z pieluszki pozostaje nadal w dużej zależności od swoich opiekunów, rezygnacja z niej na rzecz świadomego wydalania wpływa na poczucie autonomii oraz zwiększa jego samoświadomość dziecka. Jest to także bardzo ważny element kształtowania się go jako indywidualnej jednostki, która zaczyna dostrzegać swoje potrzeby i pragnienia oraz nabywa umiejętność samodzielnego zaspokajania ich.
Kształtowanie prawidłowych nawyków od małego
Rozwój wiedzy z zakresu fizjoterapii, a więc mówiąc ogólniej pracy różnych elementów, w tym układów oraz tkanek oraz ich wpływ na późniejsze dysfunkcje sprawia, że coraz baczniej przyglądamy się temu, w jaki sposób kierujemy ruchami naszego ciała na co dzień. Dotyczy to nie tylko pozycji do spania czy podnoszenia ciężarów, ale także wypróżniania się. W tej czynności, w głównej mierze biorą udział mięśnie dna miednicy, w ich skład wchodzą także mięśnie zwieraczy, które odpowiadają za uszczelnienie naturalnych otworów naszego ciała. W procesie oddawania moczu oraz wypróżniania nie powinno występować parcie. Świadome rozluźnienie mięśni zwieraczy powinno być wystarczającym sygnałem dla ciała do fizjologicznego oddania moczu lub stolca. Zachowanie prawidłowej postawy również umożliwia odpowiednią pracę mięśni dna miednicy. W przypadku oddawania kału będzie to pozycja, w której miednica będzie podwinięta pod siebie. Podczas korzystania z nocnika, gdy kolanka dziecka znajdują się wyżej niż miednica, dziecko przyjmuje prawidłową pozycję. W przypadku korzystania z toalety, można ją uzyskać poprzez podstawienie pod nogi stołka. Maluch nie powinien kojarzyć procesu wypróżniania z bólem, który może pojawić się np. przy zbyt mocno napiętych mięśniach dna miednicy, dlatego warto zadbać o prawidłową pozycję.
Dlaczego dzieci oddają mocz przy zmianie pieluszki bądź podczas kąpieli?
To chyba sytuacja znana każdemu rodzicowi. Często opiekunowie przypisują jej intencjonalność dziecka lecz czy rzeczywiście maluch na tym etapie rozwoju jest zdolny do takiej kontroli? Oddawanie moczu podczas zmiany pieluszki lub kąpieli jest mechanizmem, który jest obserwowany u różnych ssaków, a wiąże się z odczuciem zmiany temperatury w okolicach intymnych. Odczucie to jest bodźcem, który stymuluje do oddania moczu. Bez takiego bodźca, opróżnienie pęcherza nastąpi w wyniku jego przepełnienia – zwieracze rozluźnią się i zostanie on oddany samoistnie.
Metoda NHN (czyli Naturalnej Higieny Niemowląt) bazuje na powyższym mechanizmie. Rodzice bacznie obserwują malucha, aby wyłapać sygnały świadczące o wypełnieniu pęcherza takie jak: zamieranie na chwilę w bezruchu lub wiercenie się. Kiedy je dostrzegą ściągają dziecku pieluszkę, aby bodziec w postaci zmiany temperatury dał sygnał do naturalnego rozluźnienia mięśni zwieraczy i umożliwił oddanie moczu. Ta metoda wymaga od rodziców dużej uważności, aby móc nauczyć się rozpoznawania sygnałów dawanych przez dziecko oraz szybko reagować na nie. Wspiera także naukę rozpoznawania przez dziecko bodźców płynących z jego ciała.
Jakie zachowania nie będą pozytywnym wsparciem dziecka w nabywaniu kompetencji potrzebnych do ukończenia odpieluchowania?
- karanie lub ośmieszanie dziecka za zabrudzenie lub zmoczenie bielizny/pieluchy,
- namawianie do parcia w celu wypróżnienia,
- sadzanie na nocniku dziecka, gdy jeszcze nie potrafi samodzielnie wejść do pozycji siedzącej oraz utrzymać się w niej bez wsparcia,
- przetrzymywanie dziecka w mokrej pieluszce lub majtkach, aby poczuło dyskomfort związany z wilgocią
Należy pamiętać, że odpieluchowanie to proces, który u każdego dziecka może przebiegać w różnym tempie. Ważne jest, aby okazać dziecku akceptację i wsparcie. Jak każdy proces nabywania nowych umiejętności wymaga powtarzalności, a wszelkie „wpadki” są dobrym materiałem do nauki obserwacji własnego ciała. Aby proces zakończył się sukcesem i nie tworzył wtórnych zaburzeń trzeba zadbać by nie był kojarzony przez dziecko ze strachem czy stresem.
Polecana literatura dla dzieci:
- Van Genechten, Ale kupa! Co masz w pieluszce?
- Van Genechten, Chce mi się kupę.
- Pernilla Atalfelt, Mała książka o kupie.
- Galewska-Kustra, Pucio chce siusiu, czyli pożegnanie pieluszki.
- Jaume Copons, Wszystko, co wiem o kupie.
- Irene Marienborg, Pola mówi: muszę siusiu!
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i rodziców:
- Trening Umiejętności Społecznych
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- terapię rodzinną
- Trening Umiejętności Wychowawczych
autor tekstu: Zuzanna Lewkowicz
bibliografia:
- O. Trybel, Jak zrozumieć małe dziecko, rozdział 5. Wydawnictwo Natuli, dzieci są ważne.
