Aktualnym i ważnym tematem dla wielu współczesnych rodziców jest żywienie dzieci. Niechęć do nowych pokarmów, dziwactwa żywieniowe czy brak apetytu wywołuje niepokój, któremu często towarzyszą określenia „praktycznie nic nie je” czy „niejadek”.
Kim jest „niejadek”?
„Niejadek” to zwykle dziecko, które nie je tak, jak rodzice tego oczekują, a więc takie, które niechętnie je różne znane mu potrawy i jeszcze bardziej niechętnie próbuje nowe.
Jeszcze do niedawna większość rodziców traciła głowę, gdy dziecko nie chciało zjeść obiadu czy kolacji. Świadomość i sposób, w jaki postrzegamy żywienie dzieci na szczęście szybko się zmienia. Powszechnie dostępna literatura i dostępność wiedzy upowszechniła trend ufania kompetencjom dzieci. Czy jednak zawsze możemy po prostu zaufać apetytowi dziecka?
Jak rozpoznać problem?
Problemy zdrowotne
W sytuacji odmawiania jedzenia pierwszym krokiem jest zebranie informacji o stanie zdrowia dziecka oraz jego funkcjonowaniu. Odpowiadamy na następujące pytania:
- Czy dziecko wygląda na zdrowe i jest odpowiednio rozwinięte fizycznie jak na swój wiek?
- Czy pojawiły się problemy somatyczne: skłonność do alergii, nieżytów żołądka? (wykluczenie alergii, nietolerancji pokarmowych, schorzeń wirusowych itp.)
- Czy akceptuje wyłącznie pokarmy o konkretnej konsystencji i barwie? Jeśli tak, to czy ujawnia problemy w zakresie zabawy, porozumiewania się, kontaktu z dziećmi, przejawia zachowania stereotypowe, nietypowe zainteresowania? (celem jest wykluczenie całościowych zaburzeń w rozwoju).
W momencie pojawienia się obaw w stosunku do stanu zdrowia i rozwoju dziecka należy wykluczyć problemy somatyczne (nietolerancja laktozy, glutenu, celiakia, pasożyty, alergie pokarmowe, zaburzenia ogólnorozwojowe). Zasięgnąć opinii specjalisty i upewnić się, czy dziecko osiąga prawidłową do wieku masę ciała i wzrost. Gdy dziecko jest zdrowe i rozwija się prawidłowo należy stopniowo poszerzać jadłospis dziecka i uczyć nowych nawyków żywieniowych. Pomocna może być konsultacja u psychologa lub dietetyka dziecięcego.
Trudności adaptacyjne
W okresie adaptacji również można zaobserwować odmowę spożywania posiłków. Odpowiadamy wtedy na następujące pytania:
- Czy dziecko spożywa wybrane posiłki lub te które dostanie z domu, czy nie spożywa w ogóle posiłków?
- Czy dziecko je samodzielnie? Może w domu jest karmione?
- Czy oprócz problemów z jedzeniem przejawia trudności przystosowawcze, behawioralne, emocjonalne, np. jest lękliwe, pobudzone lub apatyczne, ma problemy z wypróżnianiem się?
Stres i emocje towarzyszące dziecku w nowym dla niego miejscu mogą powodować niechęć do jedzenia. W takich sytuacjach należy przede wszystkim dać sobie i dziecku czas, żeby mogło stopniowo przyzwyczajać się do często nieznanych wcześniej dań, produktów, konsystencji ale też innych rytuałów jedzenia. Nie należy działać na siłę i przymuszać do jedzenia. Odnalezienie się w nowej sytuacji – żywienie zbiorowe, inny talerzyk, inny stolik – wymaga oswojenia. W domu pomocne będzie prowadzenie treningu samodzielnego spożywania posiłków, przyzwyczajanie do różnorodności i w nieco zmienionych warunkach np. z rodzicami przy dużym stole, przy użyciu innych naczyń. Postępujący i zakończony proces adaptacji przedszkolnej powinien złagodzić problemy z jedzeniem.
Trudności emocjonalne
Wykluczenie przyczyn somatycznych i adaptacyjnych może sugerować emocjonalne podłoże braku apetytu.
Odmawianie jedzenia przez dziecko generuje u rodziców niepokój – martwią się, że jest chore lub nieszczęśliwe. Chcą wtedy dopilnować, żeby jadło „porządnie” – jest to związane jednocześnie z presją, naciskiem i zmuszaniem do jedzenia. Przy dalszych odmowach pojawiają się nieprzyjemne emocje: lęk, poczucie winy, złość. Rodzic zaczyna toczyć walkę nie tylko z wolą niejadka, ale także ze swoimi uczuciami. Złość wynika z poczucia, że wysiłki wkładane w przygotowanie jedzenia poszły na marne, nie otrzymał za nie „zapłaty”. Rodzic czuje się winny i postrzega siebie jako niekompetentnego rodzica, nieradzącego sobie z trudem wychowania i dbania o dziecko. Lęk jest związany z troską o zdrowie dziecka. Świadomi rodzice często wybiegają w przyszłość – łączą aktualne problemy z jedzeniem u przedszkolaka z zaburzeniami jedzenia, jak anoreksja czy bulimia u nastolatka.
Należy zdać sobie sprawę z tego, że pod odmową jedzenia może kryć się konkretny komunikat kierowanym do rodziców. Może to być mówienie „nie” nadopiekuńczemu rodzicowi, domaganie się zaufania, pozwolenia na większą samodzielność oraz dokonywanie własnych wyborów, albo może to być apel o uwagę rodziców. Czasami w dziecięcym niejedzeniu rozpoznaje się objaw mający maskować konflikt, jaki istnieje między rodzicami i solidaryzować ich we wspólnej „walce” o zdrowie dziecka.
Jak można zareagować w przypadku wystąpienia trudności z jedzeniem u dziecka w przedszkolu?
- Współpraca: dbanie o spójność oddziaływania w przedszkolu i w domu.
- Spokój jest najważniejszy – dziecka nie można zmusić do jedzenia. Przedszkolak ma prawo sam odczuwać i powiedzieć, kiedy i jak bardzo jest głodny oraz otrzymać wówczas od rodzica posiłek w takiej ilości, w jakiej potrzebuje.
- Otwarta, zwięzła, szczera rozmowa z dzieckiem na temat kłopotów z jedzeniem, przeprowadzona na odpowiednim dla dziecka poziomie poznawczym. Nazwanie i oswojenie się z problemem zwiększy poczucie kontroli nad sytuacją u rodziców jak i u dziecka. Warto pamiętać o komunikacji „nie wprost”, czyli poprzez bajki, rysunki i opowiadania.
- Wspólne przygotowywanie posiłków. Pozwólmy dziecku wpłynąć na to, co i kiedy chciałoby zjeść. Ma wtedy szansę nauczyć się rozpoznawać sygnały z ciała (czuję głód) oraz „duszy” (co lubię, co mi sprawia przyjemność).
- Przyrządzanie smacznych, zdrowych i atrakcyjnie podanych posiłków. Małe porcje pozwolą dziecku odnieść sukces – zjeść cały posiłek. Brak zbędnych komentarzy i podkreślania jaka ilość ma być spożyta. Skład i rodzaj pożywienia powinien być dostosowany do typowych preferencji smakowych dziecka w zależności od wieku oraz stopnia rozwoju jego układu trawiennego. Jedzenie jest naturalną potrzebą organizmu – zaspokajanie jej jest samo w sobie „nagrodą”.
Bądź wzorem dla dziecka – namawianie dziecka do jedzenia warzyw i owoców oraz celebrowania posiłków na nic się nie zda, gdy w tym samym czasie rodzice zjadają pospiesznie danie typu fast food albo chipsy. Dawaj dziecku przykład, by mogło postępować tak, jak Ty postępujesz, a nie tak, jak mówisz, że powinno być.
Jeśli Cię coś niepokoi, zawsze warto zasięgnąć porady specjalistów.
W momencie, gdy przyczyną problemów z jedzeniem u dziecka jest podłoże zdrowotne, należy stosować się do zaleceń terapeutycznych lekarza specjalisty oraz wskazówek dietetyka– w domu i w miarę możliwości w przedszkolu. Wykluczenie podłoża somatycznego, trudności adaptacyjnych oraz gdy zrozumienie i przezwyciężenie emocjonalnych trudności niejadka okażę się nieskuteczne, warto poszukać dodatkowej pomocy w gabinecie psychologicznym.
autor artykułu: pedagog, certyfikowany trener TUS Urszula Woźniak
bibliografia:
- Frances L. Ilg, L. Bates Ames, S. M. Baker (1994) Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat.
- Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Gonzalez C. (2013) Moje dziecko nie chce jeść. Wydawnictwo Mamania.
- Klimek-Michno (2020) Gdy rodzice pytają o… Wydawca CEBP 24.12 Sp. z o.o.
- Wentrych A. (2016) Zanim wkroczy specjalista… Jak pomóc przedszkolakowi w trudnych sytuacjach. Przewodnik dla nauczycieli i rodziców. Wydawca CEBP 24.12 Sp. z o.o.
