Komponenty TZA – Trening Wnioskowania Moralnego

Trening wnioskowania moralnego to trzeci i ostatni składnik TZA (treningu zastępowania agresji).
Stanowi niezwykle ważne dopełnienie całego treningu, wykorzystując to, czego uczestnicy nauczyli się
podczas realizacji dwóch pozostałych składników. W treningu kontroli złości uczestnicy uczą się
regulowania swoich emocji i przez to panowania nad impulsywnymi tendencjami do atakowania innych,
upokarzania, grożenia. W treningu umiejętności społecznych uczą się społecznych umiejętności-
opanowują zachowania potrzebne do konstruktywnego radzenia sobie w sytuacjach prowokujących do
złości lub sytuacjach presji ze strony innych osób. Ale co z tymi osobami, które co prawda nauczyły się
podczas treningu kontroli złości rozpoznawać własną złość i modulować swoje reakcje (czego nie robić?),
a w trakcie treningu umiejętności społecznych nauczyły się zachowań i reakcji prospołecznych (co
robić?), a jednak wybierają działania agresywne po prostu dlatego, że im się „podobają”? Co z tymi
osobami, które co prawda rezygnują z zachowań agresywnych, ale kierują się przy tym bardziej
własnymi, egoistycznymi pobudkami aniżeli myśleniem odpowiedzialnym i prospołecznym? To właśnie z
myślą o takich osobach powstał ten trzeci komponent TZA- trening wnioskowania moralnego. Sporo
młodych osób, w tym także tych impulsywnych i agresywnych, docenia wagę wartości moralnych i
potrafi podjąć odpowiedzialną decyzję w hipotetycznej sytuacji, przed którą zostają postawieni. Jednak,
gdy mają podać konkretny powód swojej decyzji, wiele z nich podaje niedojrzałe z punktu widzenia
rozwoju moralnego argumenty. Czasem też w realnych sytuacjach podejmują zupełnie inne decyzje od
zadeklarowanych. Wnioskowanie moralne to poznawczy składnik TZA, mający na celu cofnięcie
opóźnień w rozwoju moralnym agresywnie zachowujących się osób i osiągnięcie przez nich bardziej
uspołecznionego i moralnie dojrzalszego sposobu widzenia świata. Osiągnięcie dojrzalszego zrozumienia
moralnego oznacza, że dana osoba jest skłonna dokonywać bardziej odpowiedzialnych wyborów.
Kluczowe dla lepszego zrozumienia procedur treningowych tego komponentu TZA jest analiza jego
podstaw teoretycznych.
Filozofia treningu wnioskowania moralnego oparta jest na teorii rozwoju moralnego Lawrance’a
Kolberga. Teoria ta zakłada, że moralność rozwija się w ciągu całego życia człowieka. L. Kohlberg
wyróżnił trzy poziomu rozwoju moralnego. Każdy z nich zawiera dwa stadia, z których zawsze to drugie
ma charakter zaawansowany i stanowi przedsionek poziomu wyższego. Człowiek w trakcie swojego życia
przechodzi po kolei przez te stadia i poziomy, rozwijając swoją moralność. Rozwój ten może być
przyspieszony, spowolniony bądź może się zatrzymać na którymś ze stadiów.

I. POZIOM PRZEDKONWENCJONALNY (typowy dla dzieci, młodzieży i przestępców).
Stadium 1 – orientacja na posłuszeństwo i karę. Na tym etapie powodem moralnego zachowania
jest unikanie kary i dążenie do tego, by nie zostać przyłapanym. Jeżeli nie zostajesz ukarany za to
co zrobiłeś, lub jeżeli nikt będący dla Ciebie autorytetem tego nie widzi, cokolwiek robisz- jest w
porządku. Dopiero jeżeli zostajesz ukarany to staje się to czymś złym.
Stadium 2 – orientacja instrumentalno-relatywistyczna (koszty i korzyści, wzajemność). Tutaj
zachowanie moralne wynika z chęci uzyskania nagrody. Moralność jest wymianą przysług (ja
zrobiłem to dla Ciebie, więc lepiej Ty zrób to dla mnie) lub ciosów (zrób to innym, zanim oni
zrobią Tobie lub odpłać im za to, co Tobie zrobili). Na tym etapie jednostka zanim komuś pomoże
lub coś dla kogoś zrobi zastanawia się – Co ja będę z tego miał?
II. POZIOM KONWENCJONALNY (zwykle określa myślenie młodzieży i wielu dorosłych)
Stadium 3 – orientacja „dobrego chłopca” i „grzecznej dziewczynki”. Powodem moralnego
zachowania jest dążenie do uzyskania akceptacji innych osób, do bycia lubianym. Osoby
znajdujące się w tym stadium w celu uzyskania akceptacji od danego środowiska, starają się przestrzegać reguł obowiązujących w tym środowisku. Dobre zachowanie to takie, które przez większość uznane jest za właściwe.
Stadium 4 – orientacja na prawo i porządek. Moralność opiera się tutaj na ścisłym
przestrzeganiu praw i wywiązywaniu się z obowiązków. Zakłada niezależność i współpracę dla
dobra społeczeństwa: społeczeństwo nie może funkcjonować jeżeli ludzie nie respektują praw
innych i nie wypełniają tego, za co są odpowiedzialni. Zasady w takim samym stopniu
obowiązują każdego.

III. POZIOM POKONWENCJONALNY (pojawia się w okresie wczesnej dorosłości)
Stadium 5 – orientacja legalistyczna, oparta na umowie społecznej. Zachowania moralne to
zachowania przyczyniające się do pomyślności społeczeństwa. Na tym etapie dominuje
przekonanie, że prawa człowieka są ważniejsze od innych praw. Prawa powinny być tworzone,
by chronić jednostkę. Jeśli zamiast ochrony ograniczają jej swobodę to mogą zostać zmienione.
Stadium 6 – orientacja na uniwersalne zasady etyczne i sumienie. W tym stadium następuje
tworzenie przez jednostkę uniwersalnych zasad etycznych, z perspektywy jej własnych zasad
uczciwości i sprawiedliwości. U podłoża tych uniwersalnych zasad leży przekonanie, że każdy
człowiek ma swoją wartość i należy się mu szacunek, bez względu na poglądy i cechy. Życie
ludzkie jest uznawane za najwyższą wartość. Dlatego też te uniwersalne zasady etyczne znajdują
się ponad prawem.

Opóźniony rozwój moralny ma również bardzo duży związek z tzw. zniekształceniami poznawczymi,
które osiągają bardzo wysoki poziom u osób aspołecznych. Te zniekształcenia poznawcze nazywane są
błędami myślowymi. Wyróżnić można 4 błędy myślowe:
1. Myślenie skoncentrowane na sobie:

  • Jeśli widzę coś, co mi się podoba, biorę to.
  • Jeśli okłamuję ludzi jest to wyłącznie moją sprawą.
  • Jeśli naprawdę chcę coś zrobić, nie dbam o to czy jest to dozwolone, czy nie.
  • Kiedy jestem wściekły, nie dbam o to co się stanie.

2. Przypisywanie innym wrogiego zamiaru- zakładanie najgorszych scenariuszy:

  • Ludzie zawsze próbują mnie sprowokować.
  • Powinienem go uderzyć, zanim on to zrobi.
  • Kiedy mówię prawdę, ludzie i tak mi nie wierzą.

3. Obwinianie innych:

  • Kradnę, ponieważ ludzie nie pilnują swoich portfeli.
  • Kłamię, ponieważ rodzice mnie okłamali.
  • Wściekam się, bo ludzie mnie denerwują.

4. Zwolnienie od konsekwencji/ minimalizowanie:

  • Każdy kłamie, to nic wielkiego.
  • Jeśli wiadomo, że uda się uniknąć kary, tylko głupiec nic by nie ukradł.
  • To nic takiego złamać prawo- wszyscy to robią.

Analiza wyżej opisanych poziomów rozwoju myślenia moralnego oraz typów zniekształceń poznawczych
jest niezwykle przydatna do uzyskania lepszego wglądu w myślenie uczestników TZA i szybszego
nadrobienia ich opóźnienia moralnego. Zmniejszenie opóźnienia moralnego jest głównym celem
trzeciego komponentu TZA – treningu wnioskowania moralnego. Podczas tego treningu członkowie grupy wspierani przez trenerów dyskutują o dylematach moralnych. Mają możliwość wyrażania własnych
poglądów, ale też zapoznawania się z innymi sposobami rozwiązania problemu. W związku z tym, że w
każdej grupie są osoby na różnych poziomach rozwoju moralnego, trenerzy prowadzący grupę wspierają najbardziej dojrzałe decyzje i ich moralne uzasadnienie. Pozostali członkowie grupy, dzięki zadawanym
przez trenerów odpowiednim pytaniom są pobudzani do dyskusji, ponownego przemyślenia własnego
rozwiązania danej sytuacji i zachęcani do odkrywania, że istnieją inne, bardziej dojrzałe moralnie
rozwiązania. Dylematy moralne można przedstawiać w postaci opowiadań, fragmentów książek i gazet,
filmów, poprzez odgrywanie ról. Opowiadanie obrazujące dylemat moralny powinno zawierać: postać
centralną, której zachowanie uczestnicy oceniają pod względem moralnym; konieczność dokonania
wyboru między sprzecznymi ze sobą możliwościami, interesy i wartości moralne będące ze sobą w
konflikcie oraz pytanie „co należy” w tej sytuacji zrobić.

Strategia treningu wnioskowania moralnego składa się z 4 faz:

1. Konfrontacja z dylematem moralnym– członkowie grupy muszą rozumieć na czym polega
problem i w jakim stopniu ma on odniesienie do ich własnego życia.
2. Stworzenie atmosfery do podejmowania dojrzałych moralnie decyzji- trenerzy prowadzący
grupę wspierają dojrzałość moralną niektórych członków grupy podkreślając ich pozytywne,
prospołeczne decyzje i moralnie dojrzałe rozumowanie.
3. Cofnięcie opóźnień w rozwoju moralnym- wykorzystanie przez trenerów stworzonej już
atmosfery do tego, aby osoby, które zatrzymały się na pierwszym lub drugim stadium rozwoju
moralnego doszły do bardziej dojrzałych moralnie decyzji i przeszły na kolejny, konwencjonalny
poziom swojego społeczno-moralnego rozwoju.
4. Ugruntowanie dojrzałych decyzji– prowadzący pomagają każdemu uczestnikowi zastanowić się
nad swoim stanowiskiem i wybrać to uzasadnienie, które wydaje mu się być najbardziej przekonywujące. To co może niektórych zdziwić celem dyskusji wcale nie jest osiągnięcie jednomyślności. Dlatego po zakończonej sesji należy zachęcić uczestników do dalszego rozpatrywania problemu moralnego w rozmowach z innymi, ważnymi dla nich osobami.

Moje dotychczasowe doświadczenia w prowadzeniu treningu wnioskowania moralnego pokazują, że u
niektórych osób, zwłaszcza nastolatków, błędy myślowe są bardzo silnie zakorzenione w ich umysłach i
wyraźnie utrudniają im przyjęcie innej perspektywy myślenia. Ponadto błędy myślowe są często solidnie
podtrzymywane przez ich środowisko rówieśnicze, w którym na co dzień przebywają. Jednak stopniowo,
z każdą kolejną sesją wnioskowania moralnego nastolatkowie zaczynają być bardziej otwarci na inne,
bardziej dojrzałe moralnie rozwiązania, proponowane przez pozostałych członków grupy.
Na zakończenie tego artykułu zachęcam do osobistej refleksji – Na jakim etapie rozwoju moralnego się
znajduję? Czy w moim sposobie rozumowania obecne są jakieś błędy myślowe?

Prowadzimy Trening Zastępowania Agresji dla dzieci i młodzieży oraz dla dorosłych.

Więcej o Treningu Zastępowania Agresji (TZA) we Wrocławiu w artykułach:

autor artykułu: Magdalena Tomaszczyk- pedagog, certyfikowany trener TUS i trener TZA.

Bibliografia:

  • Glick B., Gibbs J. C., ART. Trening Zastępowania Agresji ART, (wyd. 3), Instytut „Amity”,
    Warszawa 2011.
  • Metoda ART. Trening Zastępowania Agresji, KARAN, Warszawa 2008.
  • Potempska E., Kołodziejczyk A., Trening Zastępowania Agresji (cz. I), Remedium 2001, nr 12.
  • Spławska J., Poziom rozwoju rozumowania moralnego w świetle badań metodą Lawrence’a
    Kohlberga, „Przegląd Pedagogiczny”, nr 2, Bydgoszcz 2008.
Call Now ButtonZadzwoń teraz!