Socjoterapia staje się coraz bardziej popularną formą pomocy dla dzieci i młodzieży przejawiających zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne i trudności adaptacyjne.
Według definicji Barbary Jankowiak i Emilii Soroko socjoterapia to:
„Grupowa forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej ukierunkowana na dzieci i młodzież z grup ryzyka lub/i przejawiających zaburzenia w funkcjonowaniu psychospołecznym, która polega na intencjonalnym uruchamianiu czynników pomocowych wykorzystujących procesy grupowe i relację z socjoterapeutą w celu
1) uaktywnienia potencjału rozwojowego (społecznego, emocjonalno-motywacyjnego, poznawczego)
2) zapobiegania kształtowania się zaburzeń i problemów zdrowotnych
3) zmiany dezadaptacyjnych zachowań, emocji i przekonań.
W efekcie tych oddziaływań poprawie ma ulec funkcjonowanie psychospołeczne uczestników.” (B. Jankowiak, E. Soroko, Socjoterapia dziś i jutro. O potrzebie współpracy refleksyjnego praktyka i ciekawego praktyki naukowca)
Oznacza to, że dzięki procesowi grupowemu, na którym bazuje socjoterapia dzieci i młodzież mają okazję przyjrzeć się swoim mechanizmom funkcjonowania, zasobom i deficytom oraz je zmienić.
Dla dzieci i nastolatków jednym z najważniejszych obszarów rozwojowych jest grupa rówieśnicza, dlatego bardzo ważny jest rozwój umiejętności społecznych.
Socjoterapia a psychoterapia
Maciej Wilk w swojej książce „Diagnoza w socjoterapii. Ujęcie psychodynamiczne” odróżnia socjoterapię od psychoterapii.
„Psychoterapią możemy nazwać proces leczenia pacjenta wykorzystujący środki psychologiczne (przede wszystkim relację terapeutyczną); prowadzący do zmian w zakresie pewnych cech osobowości pacjenta, jego sposobów adaptacji do nowych sytuacji, do zmian w obrębie niekorzystnych i nieadekwatnych mechanizmów obronnych, do przestrukturyzowania wewnętrznych obiektów; odbywający się w kontekście rozwijającego się przeniesienia, któremu z reguły towarzyszy opór pacjenta, a zarazem w którego efekcie pacjent powinien stać się człowiekiem mniej cierpiącym, za to bardziej świadomym swoich nieświadomych wcześniej aspektów, które znacząco wpływały na dotychczasowy dyskomfort…” (M. Wilk, Diagnoza w socjoterapii. Ujęcie Psychodynamiczne, s.33)
Jest tu mowa o zmianie cech osobowości, które powodują u pacjenta cierpienie i dyskomfort. Praca taka wydaje się głębsza i skierowana na inne potrzeby.
Wilki pisze: „Istotą tej definicji jest leczenie. Nie ma zaś mowy o rozwoju, samorealizacji, korekcie zachowań ani edukacji w zakresie nowych umiejętności psychospołecznych, choć powszechnie wiadomo, że pacjent podczas psychoterapii może uczyć się pewnych rzeczy o sobie, zdobywać umiejętności społeczne, tyle że te, będąc niewątpliwie jednym z efektów psychoterapii, nie są jej celem samym w sobie.”
Cele socjoterapii
Maciej Wilk podaje dwa główne cele pracy socjoterapeutycznej:
- Cele rozwojowe – wszelkie oddziaływania odpowiadające na potrzeby rozwojowe młodego człowieka, wzmacnianie możliwości realizacji zadań rozwojowych, ułatwianie funkcjonowania w sytuacji kryzysu rozwojowego (w szczególności w okresie adolescencji), czasem kompensowanie deficytów rozwojowych, wspomaganie rozwoju określonych funkcji aparatu psychicznego, szczególnie ego i superego.
- Cele psychoedukacyjne – odreagowywanie napięć psychicznych, uczenie się bardziej adekwatnych zachowań, nie dostarczających zbyt dużych negatywnych konsekwencji, odkrywanie zasobów jednostki, korektę zaburzeń w funkcjonowaniu psychospołecznym, zdobywanie wiedzy o sobie i otaczającym świecie interpersonalnym.
W tego rodzaju pracy te cele możliwe są do osiągnięcia dzięki bazowaniu na procesie grupowym oraz potencjale grupy.
W celach szczegółowych można ująć:
- przebudowę negatywnych sądów o sobie,
- uczenie się korzystniejszych sposobów funkcjonowania w obszarze interpersonalnym,
- kształtowanie nowych wzorców zachowań,
- przeżycie korektywnego doświadczenia, stanowiącego alternatywę dla przebytych wcześniej urazów,
- rozwijanie umiejętności rozwiązywania konfliktów,
- rozwijanie umiejętności pełnienia ról społecznych,
- odreagowanie napięć emocjonalnych.
Socjoterapia może mieć znaczny wpływ na zmianę systemu wartości. Dzięki pracy w grupie możliwa jest nauka współdziałania i współpracy. Dokonywanie własnych wyborów może wpłynąć na rozwój tożsamości, poznanie siebie. Informacje zwrotne – opinie, uwagi, odczucia dotyczące zachowań danej osoby – otrzymane od uczestników grupy w trakcie zajęć dają szansę na przyjrzenie się swojemu zachowaniu oraz obrazowi jaki inni mają na jej temat.
Kto może uczestniczyć w socjoterapii?
Do grup kwalifikujemy osoby z szeroko rozumianymi trudnościami społecznymi. Problemy, które najczęściej przejawiają osoby w socjoterapii to: niskie poczucie wartości, niska samoocena, trudności rówieśnicze, kłopoty z kontrolą emocji i zachowania, nieradzenie sobie ze stresem.
Jak wygląda kwalifikacja?
W czasie konsultacji prowadzimy wywiad, w którym pytamy głównie o relacje rówieśnicze – stan obecny oraz ich przebieg na przestrzeni lat, ale także m.in. o sytuację rodzinną i obraz siebie. Ustalane są cele oraz motywacja nastolatka.
Grupa składa się z minimum 6 osób. W socjoterapii liczba osób jest bardzo ważna, aby mógł się zadziać optymalny proces grupowy.
Struktura zajęć
W organizacji zajęć ustalane są pewne ramy, które zapewniają uczestnikom poczucie bezpieczeństwa oraz świadomość, że każdego w grupie obowiązują te same zasady.
Każde pojedyncze zajęcia składają się z zasadniczych trzech części. Jest to „rundka początkowa” i „rundka końcowa”, podczas których na początku i końcu zajęć uczestnicy mówią o swoich myślach i uczuciach. Daje to szanse na skupienie się na swoich emocjach.
Pomiędzy „rundkami” prowadzący wprowadzają struktury, czyli ćwiczenia. Są one dostosowane do fazy procesu grupowego, czyli do poziomu integracji, bliskości i relacji grupy.
Wyróżniamy cztery fazy procesu grupowego.
- Faza integracji – jest to początkowa faza, w której w uczestnikach jest dużo lęku i jej celem jest ich wzajemne poznanie się i budowanie zaufania.
- Faza relacji, faza konfliktu – jest to trudna faza, w której zazwyczaj dochodzi do różnicowania się członków. Różnica poglądów, odczuć i potrzeb jest naturalną częścią bycia w grupie. Jej celem jest przekazywanie trudnych emocji i komentarzy w sposób adekwatny i prowadzący do rozwoju relacji.
- Faza spójności i pracy grupy – w tej fazie uczestnicy skupiają się na swoich celach indywidualnych, są w stanie mówić o ważnych dla siebie rzeczach wprost.
- Faza rozstaniowa – w końcowym etapie pracy grupa może nauczyć się przeżywać rozstania i straty w sposób adekwatny, oswajać się ze stratą i pożegnaniem.
Warto zaznaczyć, że fazy nie muszą występować w powyższej kolejności, najczęściej pojawiają się naprzemiennie. Może zdarzyć się tak, że któraś z faz w ogóle nie wystąpi.
Socjoterapia jest naprawdę bogatą formą pomocy i może być dla dzieci i młodzieży bardzo wartościową formą wsparcia w rozwoju.
Informacje o socjoterapii realizowanej u nas w Centrum znajdują się tutaj.
autor artykułu: psycholog, psychoterapeuta, socjoterapeuta Daria Kwaśniewska
Bibliografia:
- Grudziewska E. (red.), Socjoterapia w pracy z dziećmi i młodzieżą, Difin, 2015.
- Jankowiak B. (red.) , Socjoterapia jako forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Teoria i praktyka Wydawnictwo naukowe UAM, Poznań 2013
- Jankowiak B, Soroko E., Socjoterapia dziś i jutro. O potrzebie współpracy refleksyjnego praktyka i ciekawego praktyki naukowca. Biuletyn Polskiego Towarzytwa Socjoterapeutów i Trenerów.
- Wilk M., Diagnoza w socjoterapii. Ujecie psychodynamiczne, GWP, Sopot 2014
