Sen jest niezwykle istotnym elementem rozwoju dzieci, zarówno fizycznego, jak i emocjonalnego. My, dorośli, nie raz doświadczaliśmy skutków niedoboru snu – stawaliśmy się mniej uważni, drażliwi, w dodatku bardziej podatni na choroby. W przypadku dzieci i młodzieży zaobserwować możemy podobne konsekwencje, choć paradoksalnie u małych dzieci może się to objawiać zwiększonym pobudzeniem i aktywnością. Wszyscy zdajemy sobie sprawę z ogromnie ważnej funkcji regeneracyjnej snu, dlatego w tym artykule przyjrzymy się przypadkom, kiedy schemat snu u dzieci i młodzieży powinien zwrócić uwagę rodziców.
Zaburzenia snu i czuwania mogą występować u nawet 30% dzieci (wiek 6 miesięcy – 5 lat), a jeszcze częściej z problemem tym mierzyć się będą nastolatkowie. Zaburzenia snu dzielimy na:
- Parasomnie – stan, kiedy występują niezwykłe zachowania, ale ilość snu i odczuwana jakość nie budzą zastrzeżeń.
- Dyssomnie – sen jest zbyt krótki, zbyt długi lub o niewłaściwej porze.
Poniżej przedstawione są opisy kilku zaburzeń snu, występujących u dzieci i młodzieży
Parasomnie:
Wzbudzenie z dezorientacją
Najczęściej występuje w wieku poniemowlęcym. Dzieci siadają na łóżku i pojękują, płaczą lub mówią pojedyncze słowa. Nie reagują na próby uspokojenia, a rano nie pamiętają epizodu wybudzenia.
Lęki nocne
Podobnie jak w wybudzeniu z dezorientacją, dziecko siada na łóżku, jednak przebieg tego wybudzenia jest intensywniejszy – dziecko płacze i krzyczy, pobudzony jest współczulny układ nerwowy (kołatanie serca, pocenie się, nieregularny oddech, zaczerwienienie). Wybudzenie następuje ok. 60-90 minut po zaśnięciu. Trudno jest dziecko obudzić i uspokoić, natomiast po epizodzie (30 sekund do kilku/kilkunastu minut), wraca ono do snu, a rano nie pamięta zdarzenia. Lęki nocne najczęściej pojawiają się u dzieci w wieku między 2 a 7 rokiem życia.
Sennowłóctwo/Somnambulizm
Występuje w pierwszej 1/3 snu nocnego. Na początku ruchy są przypadkowe, jednak później zaobserwować można zachowania typowe dla tych po przebudzeniu (ubieranie się, mycie, wchodzenie do łóżka rodziców itd.), choć dziecko nie jest świadome. Ruchy są zazwyczaj nieskoordynowane, niepełne, występuje brak komunikacji ze strony dziecka. Taki epizod trwać może do 30 minut i nie jest pamiętany po przebudzeniu. Sennowłóctwo powinno być alarmujące ze względu na jego potencjalne niebezpieczeństwo – narażenie na urazy i inne zagrażające sytuacje (np. opuszczanie domu). Ważne jest by w takiej okoliczności zadbać o bezpieczne otoczenie.
Koszmary senne
Występują zazwyczaj w drugiej połowie nocy, po 4-5 godzinach snu i częściej są związane ze stresującymi wydarzeniami w ciągu dnia. Koszmary to nieprzyjemne marzenia senne, które kończyć się mogą krzykiem i płaczem, jednak od wyżej wspomnianych zaburzeń różni je to, że dziecko pamięta treść snu i jest w takim wzbudzeniu emocjonalnym (lęk, smutek, złość), że ma trudności z ponownym zaśnięciem. Pojedyncze epizody doświadcza każdy z nas, jednak zaburzenie ze zwiększoną częstością występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i ich duża powtarzalność może być efektem zwiększonego stresu, czym należy się zaopiekować.
Więcej o koszmarach senny przeczytasz tutaj
Dyssomnie:
Bezsenność
Jest to trudność w zasypianiu (może występować pod nieobecność rodzica), ale nie tylko – to też wybudzanie się w nocy lub budzenie wcześnie rano bez możliwości ponownego zaśnięcia. Przyczynia się ona do gorszego funkcjonowania w ciągu dnia. Bezsenność związana może być z przeżywanym stresem, lękiem czy stanem depresyjnym, ale również utrwalonym pewnym wzorcem okołosennym. Tymi wzorcami mogą być niechęć do położenia się do łóżka, brak regularności pory, odwracanie uwagi od snu – oglądanie tv, jedzenie, kołysanie, a w przypadku młodzieży częściej: opóźnianie fazy snu w weekendy, długie przebywanie w łóżku przed snem, a także oglądanie, uczenie się, przeglądanie social mediów w nim.
Również inne somatyczne dolegliwości mogą współwystępować i podtrzymywać bezsenność, np. refluks, choroby tarczycy czy choroby skóry (świąd i ból), a nawet jeśli problemy te znikają – może pozostać wyuczona myśl, że w nocy i tak się nie zaśnie.
Należy również wspomnieć, że jest grupa która jest bardziej narażona na występowanie bezsenności. Są to dzieci i młodzież z ADHD i ASD m.in. przez zaburzony system wydzielania melatoniny, ale nie tylko. Wpływa też na to nadaktywność, narażenie na zwiększony stres związany z trudnościami w dostosowaniu się do norm społecznych i impulsywność (skutkująca np. nadmiernym użytkowaniem telefonu/tabletu przed snem, bo są to atrakcyjne dla użytkowników przyrządy zawsze dostępne pod ręką).
Zaburzenia rytmu okołodobowego
Najczęstszą postacią zaburzenia rytmu okołodobowego jest zespół opóźnionej fazy snu. Występuje ono najczęściej u nastolatków, a jego schemat snu nie jest dostosowany do społecznych wymogów funkcjonowania (stawianych główne przez wcześnie rozpoczynające się lekcje w szkole). Dziecko lub nastolatek ma trudności z zaśnięciem przed godziną 1:00 i wstaniem o wymaganej porannej porze. Adolescenci są przeciętnie częściej typem sowy/nocnego marka (chronotyp bardziej zorientowany wieczornie) niż osoby starsze. W badaniach jest nawet mowa o tym, że 17-18 latkowie budzą się do szkoły w porze ich biologicznej nocy. Wpływa to na ich funkcjonowanie w ciągu dnia i obniża ich sprawność poznawczą i dobrostan psychiczny.
Obturacyjny bezdech i spłycony oddech podczas snu
Bezdech senny jest zaburzeniem wartym szczególnej uważności. Objawia się on przerwami w oddychaniu i intensywnym łapaniu powietrza, a także chrapaniem. Objawy te mogą mieć skutki poznawcze (trudności w nauce), fizyczne (bóle głowy, nadciśnienie płucne, drobna sylwetka czy nawet śmierć) i behawioralne (nadpobudliwość i zachowania opozycyjne). Bezdech senny może być spowodowany specyficzną budową nosa, jamy ustnej czy gardła, ale również przechodzeniem częstych infekcji ucha lub gardła. Otyłość może być tu również ważnym czynnikiem. Aby dokonać rozpoznania bezdechu sennego (i rozróżnić go od zwykłego chrapania) należy wybrać się do kliniki leczenia zaburzeń snu, która wykonuje całonocne badanie monitorujące sen badanego.
Powyżej przedstawione zostały najczęstsze, a także wymagające szczególnej uwagi zaburzenia snu dzieci i młodzieży. Choć u dorosłych zaburzenia snu diagnozuje się częściej, nie możemy bagatelizować tego problemu u młodocianych ze względu na istotność funkcji snu w prawidłowym rozwoju i utrzymywaniu dobrostanu psychicznego. Konsekwencje zaburzonego snu, z którymi mierzą się młodzi ludzie, to m.in. nadmierne pobudzenie, płaczliwość, drażliwość, trudności w koncentracji uwagi i zapamiętywaniu, zmęczenie, brak motywacji, apatia czy zmienność emocjonalna. Może to wpływać na relacje z dorosłymi i rówieśnikami, które w okresie adolescencji są dla młodego człowieka niezwykle ważne. W przypadku parasomnii nie muszą występować negatywne skutki odczuwane w ciągu dnia, ale wymagają przyjrzenia się emocjom dziecka i ich zaopiekowaniem, a także zadbaniem o bezpieczne otoczenie.
Zalecanymi metodami leczenia zaburzeń snu są terapie farmakologiczne i behawioralne, dlatego w przypadku zaobserwowania niepokojących objawów u dzieci i nastolatków konieczne jest zwrócenie się do specjalistów zajmujących się leczeniem zaburzeń snu i czuwania.
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
autor: Dominika Kuloza
bibliografia:
- Wolańczyk, T., Janas-Kozik, M. (2021). Psychiatria dzieci i młodzieży. PZWL Wydawnictwo Lekarskie
- Morrison, J. R., & Flegel, K. (2018). Wywiad diagnostyczny z dziećmi i młodzieżą: rozpoznanie zgodne z DSM-5. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Morrison, J. (2016). DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- Fischer, D., Lombardi, D. A., Marucci-Wellman, H., & Roenneberg, T. (2017). Chronotypes in the US–influence of age and sex. PloS one, 12(6), e0178782.
