ACT, czyli kluczowa rola akceptacji i zaangażowania w procesie leczenia

Terapia akceptacji i zaangażowania (ACT), jest podejściem terapeutycznym zaliczanym do tzw. trzeciej fali terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Ta forma terapii integruje ze sobą 3 elementy: akceptacji, uważności oraz zaangażowanego działania, umożliwiając pacjentom życie zgodne z ich wartościami, mimo trudnych myśli i uczuć. Koncentruje się na rozwijaniu psychologicznej elastyczności. W tym artykule postaram się przybliżyć zagadnienie tej formy terapii, odpowiadając na następujące pytania:

Jaka jest istota terapii akceptacji i zaangażowania?
Do kogo jest adresowana?
Jakie można wyróżnić w niej procesy terapeutyczne?
Jakie korzyści może ona przynieść pacjentom?

Istota ACT

Głównym celem ACT jest rozwijanie psychologicznej elastyczności, która jest zdolnością do bycia obecnym, otwartym na doświadczenie i zaangażowanym w działanie zgodne z wartościami. Jest oparta na założeniu, że walka z nieprzyjemnymi/trudnymi emocjami i próby ich kontrolowania mogą prowadzić do większego cierpienia psychicznego, a ich akceptacja i empatia mogą przyczynić się do większego spokoju i satysfakcji z życia.

Dla kogo ACT?

Dotychczasowe badania wykazują skuteczność ACT w bardzo szerokim zakresie problemów klinicznych, między innymi w przypadku:

depresji,
zaburzeń lękowych,
zaburzeń odżywiania,
stresu związanego z pracą oraz wypalenia zawodowego,
schizofrenii,
borderline,
zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (OCD),
traumy i zespołu stresu pourazowego (PTSD),
nadużywania środków odurzających,
przewlekłego bólu.

Jednak najczęściej ACT jest wykorzystywana we wspieraniu osób zmagających się z lękiem w sytuacjach społecznych, a także doświadczających silnego i/lub chronicznego stresu w warunkach zawodowych. Skuteczność ACT odnosi się przede wszystkim do szybkiego znaczącego spadku wiarygodności negatywnych lub niechcianych myśli. Ponadto warto tutaj wspomnieć , że w wielu wypadkach zmniejsza się również częstotliwość takich myśli i innych niepożądanych objawów, choć nie było to bezpośrednim celem terapii.

Procesy terapeutyczne w ACT

ACT opiera się na 6 kluczowych procesach terapeutycznych, które są wzajemnie powiązane i wspólnie przyczyniają się do rozwijania psychologicznej elastyczności:

Praca nad akceptacją – otwórz się. Terapia ACT zachęca do akceptowania nieprzyjemnych myśli i uczuć zamiast ich unikania. Akcentuje przy tym, że na wiele rzeczy nie mamy wpływu. Pacjent uczy się bycia z tym, co nieuniknione, zamiast desperacko próbować kontrolować.
Defuzja poznawcza – obserwuj swoje myśli. Ma ona na celu zmniejszenie dominacji myśli nad zachowaniem pacjenta. Chodzi tutaj o to, aby myśli były postrzegane tylko jako myśli, a nie jako rzeczywistość. Pacjent uczy się traktować swoje myśli z dystansem, co pomaga zminimalizować ich negatywny wpływ.
Kontakt z chwilą obecną – bądź tu i teraz. Jest to bycie w teraźniejszości, zdolność do bycia obecnym „tu i teraz” i koncentrowania się na tym, co istotne w danej chwili. Pacjent uświadamia sobie, że nie może zmienić przeszłości i nie wie, co przyniesie mu przyszłość, ale obecna chwila jest czymś, czego cały czas może w pełni doświadczać. Bycie uważnym pomaga mu skoncentrować się na tym, co jest istotne w danej chwili.
JA jako kontekst – czysta świadomość. To proces, który pozwala zdystansować się od osobistych doświadczeń, ciała fizycznego i oczekiwań innych. Pacjent wchodzi w rolę „obserwatora”, co pozwala mu zachować właściwą perspektywę wobec wielu trudnych doświadczeń, jakie napotyka w swoim życiu.
Rozpoznawanie wartości – rozpoznaj to co ważne. Kluczowym elementem pracy terapeutycznej jest rozpoznawanie własnych wartości i sprawienie, by były fundamentem życia. Pacjent, zdając sobie sprawę z tego, co jest naprawdę ważne, może kształtować swoje codzienne wybory zgodnie z tymi wartościami.
Zaangażowane działanie – rób to, co należy. Ostatnia forma pracy w ACT jest ściśle związana z poprzednią, czyli rozpoznawaniem wartości. Pacjent planuje i podejmuje konkretne działania zgodne z określonymi wartościami. Ustala krótkoterminowe i długoterminowe cele, stopniowo wprowadza zmiany w swoje codzienne życie.

Korzyści płynące z ACT

Terapia akceptacji i zaangażowania może przynieść wiele korzyści dla pacjentów, w tym:

Zwiększona psychologiczna elastyczność. Rozwijanie zdolności do elastycznego reagowania na trudne myśli i emocje, co w konsekwencji pomaga lepiej radzić sobie w różnych sytuacjach życiowych.
Redukcja stresu i lęku. ACT uczy akceptacji i uważności, co zmniejsza poziom stresu i lęku poprzez zmniejszenie reakcji unikania i walki z trudnymi emocjami.
Poprawa samopoczucia emocjonalnego. Dzięki akceptacji i defuzji poznawczej, pacjenci uczą się lepiej zarządzać swoimi myślami i emocjami, co prowadzi do poprawy ogólnego samopoczucia.
Lepsza jakość życia. Skupienie się na wartościach i zaangażowanie w działania zgodne z nimi, pomaga pacjentom prowadzić bardziej satysfakcjonujące życie.
Zwiększona uważność i świadomość. Praktyki uważności zwiększają świadomość chwili obecnej, co poprawia zdolność do reagowania na codzienne wyzwania z większym spokojem i dystansem.
Lepsze radzenie sobie z bólem i cierpieniem. ACT jest skuteczna w zarządzaniu przewlekłym bólem i cierpieniem, pomagając pacjentom akceptować swoje doświadczenia, zwłaszcza te trudne i bolesne.
Wsparcie w radzeniu sobie z nawracającymi problemami. ACT pomaga pacjentom zrozumieć i zaakceptować nawracające problemy, co zmniejsza ich wpływ na codzienne życie i poprawia zdolność do długoterminowego zarządzania tymi problemami.
Rozwój umiejętności interpersonalnych. Praktyki uważności i akceptacji mogą poprawić relacje międzyludzkie, pomagając pacjentom lepiej komunikować się i być bardziej empatycznymi wobec innych.

Podsumowując, terapia akceptacji i zaangażowania jest skutecznym podejściem terapeutycznym, które oferuje wszechstronne korzyści dla pacjentów. Dzięki skupieniu na akceptacji, uważności i zaangażowaniu w wartościowe działania, ACT pomaga pacjentom rozwijać psychologiczną elastyczność i prowadzić bardziej satysfakcjonujące życie. To nowoczesne podejście terapeutyczne może być stosowane w różnych kontekstach i w leczeniu szerokiego zakresu problemów psychologicznych, co czyni je uniwersalnym narzędziem w rękach terapeutów.

W naszym Centrum dla dorosłych prowadzimy:

autor artykułu: Magdalena Tomaszczyk – pedagog, certyfikowany trener TZA i TUS, certyfikowany diagnosta ADOS-2 i Adi-r, psychoterapeuta w trakcie szkolenia

Bibliografia:

Hayes Steven C., Strosahl Kirk D., Wilson Kelly G. (2022). Terapia akceptacji i zaangażowania: Teoria i praktyka. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Eifert Georg H., Forsyth John P. (2024). ACT Terapia akceptacji i zaangażowania zaburzeń lękowych. Kraków: Wydawnictwo Emocje.