Zaburzenia osobowości to jednostka diagnostyczna szeroko opisana w dostępnej literaturze psychologicznej, można ją także znaleźć w klasyfikacjach DSM oraz ICD.
“Rozpowszechnienie wszystkich zaburzeń osobowości w populacji ogólnej ocenia się na 4-13%; jest ono takie same u kobiet jak i u mężczyzn. Wyższe wskaźniki notuje się wśród młodszych grup wiekowych (szczególnie w przedziale 25-44 lat).”
źródło: Marwick, Birrell, “Psychiatria” str. 185, Wydawnictwo Edra Urban&Partner
Zaburzenia osobowości to trwały, powtarzalny wzorzec percepcji rzeczywistości, organizowania doświadczeń i zachowań jednostki. Oznacza to, że dany sposób postrzegania przez jednostkę siebie oraz otaczającego świata musi być zgeneralizowany, czyli niezależny od sytuacji, występujący w przez większość czasu oraz nieadaptacyjny.
Upraszczając, zaburzenia osobowości można by porównać do noszenia okularów z kolorowymi szkłami, jednocześnie nie będąc tego świadomym. Łatwo sobie wyobrazić sytuacje z życia codziennego, gdy inne postrzeganie rzeczywistości (w tym przypadku poprzez zmianę kolorów) może prowadzić do wielu sytuacji konfliktowych. W tej metaforze brak wiedzy osoby o fakcie noszenia okularów jest niezwykle znaczący, ponieważ mówiąc o zaburzeniach osobowości kolejnym ważnym aspektem jest ich egosyntoniczność.
Egodystoniczność powoduje, że pewne aspekty funkcjonowania są postrzegane przez jednostkę jako niepożądane, a co za tym idzie motywują do zmiany. W rozumieniu zaburzeń osobowości sytuacja jest odwrotna, dlatego często prowadzi to do tego, że osoby zgłaszające się do gabinetu psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry mają trudność z dostrzeżeniem związku między swoim przeżywaniem, postrzeganiem a problematyką, z którą się zgłaszają, często upatrując przyczyny na zewnątrz, czyli na przykład w środowisku, w którym żyją. Często, również po pomoc zgłaszają się nie z powodu zaburzeń osobowości, ale ich skutków (np. samouszkodzenia, przygnębienie, lęk, gwałtowne i agresywne postępowanie itd.).
Wymieniona wyżej nieadaptacyjność posiadanych schematów w połączeniu z małą elastycznością przyczynia się do znacznego utrudnienia w sprostaniu wymaganiom i dopasowaniu się do otoczenia, co w konsekwencji powoduje cierpienie. Częstą przyczyną zgłoszenia się osób doświadczających opisywanego zaburzenia po pomoc specjalisty jest niemożność nawiązania lub utrzymania relacji, jak i trudności doświadczane w miejscu pracy. Zaburzenia osobowości bardzo często współwystępują także z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak: zaburzenia lękowe, depresja, schizofrenia, zespoły urojeniowe, zaburzenia afektywne czy uzależnienie od środków psychoaktywnych.
Rozwój osobowości to proces, który trwa od narodzin aż do około 20-25 roku życia. Dlatego rozwinięcie się zaburzenia osobowości, również należy traktować jako proces, który ma swój początek w dzieciństwie, doświadczane symptomy ulegają przekształceniom w okresie adolescencji, a przed ukończeniem 18 roku życia utrwalają się i stabilizują.
Jak przebiega proces diagnozy?
Diagnozę nozologiczną może wydać tylko lekarz psychiatra. Lekarze najczęściej posługują się modelami kategorialnymi, w których do postawienia diagnozy trzeba spełnić minimalną ilość kryteriów np. ICD-10, które zostało opracowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Klasyfikacja ICD-11, która ma zacząć obowiązywać w Polsce w najbliższym czasie zakłada podejście kategorialno-dymensjonalne, gdzie oprócz zero-jedynkowego podejścia (można zdiagnozować lub nie) będzie możliwa ocena głębokości nasilenia danego zaburzenia.
Diagnozy może także dokonać psycholog np. poprzez dostępne testy diagnostyczne lub psychoterapeuta. Diagnoza z perspektywy psychoterapii psychodynamicznej dokonywania jest na podstawie wywiadu strukturalnego. Oprócz odpowiedzi zero-jedynkowej (jest zaburzenie lub go nie ma), wskazuje na jego poziom oraz daje szerszy obraz funkcjonowania pacjenta wraz z rozumieniem trudności, których pacjent doświadcza. Taka diagnoza wydawana jest zazwyczaj po paru sesjach wraz ze wskazaniami do dalszych postępowań lub ich braku.
Nasuwa się zatem pytanie, do kogo zgłosić się na diagnozę? Lekarz, psycholog czy psychoterapeuta?
Ze względu na ograniczoną ilość czasu lekarz psychiatra nie zawsze ma możliwość przeprowadzenia szczegółowego wywiadu z pacjentem, jednak widząc zasadność, lekarze jak i psycholodzy, psychoterapeuci kierują pacjentów do innych specjalistów. Współpraca specjalistów opiekujących się danym pacjentem jest ważna w procesie leczenia i prowadzi do uwspólnienia celów jak i rozumienia trudności doświadczanych przez pacjenta. Im szybciej zostanie postawiona diagnoza, tym szybciej możliwe będzie dopasowanie odpowiednich oddziaływań terapeutycznych, które przyczynią się do poprawy funkcjonowania pacjenta.
Więcej na temat diagnozy dzieci i nastolatków przeczytasz tutaj:
Zaburzenia osobowości borderline w wieku nastoletnim
Zaburzenia osobowości borderline – wczesne symptomy u dzieci i młodzieży
Na czym polega leczenie zaburzeń osobowości?
Niestety na dzień dzisiejszy nie wymyślono leków, które mogłyby wyleczyć zaburzenie osobowości. Proponowana farmakoterapia służy osłabieniu pojawiających się, najczęściej w konsekwencji zaburzeń osobowości objawów takich jak spadek nastroju, lęk, bezsenność. Czasem stabilizacja nastroju pacjenta jest wskazana, aby mógł uczestniczyć w procesie psychoterapii, jednak nie jest to wymóg. Każdy przypadek powinien być rozpatrywany oddzielnie, z uwagi na to, że mimo jednej diagnozy, nie ma dwóch osób funkcjonujących dokładnie tak samo.
W naszym Centrum prowadzimy:
- badanie osobowości testem MMPI-2
- psychoterapię dzieci
- psychoterapię młodzieży
- psychoterapię dorosłych
- konsultacje psychiatryczne dla dorosłych
autor artykułu: Zuzanna Lewkowicz
bibliografia:
- ICD-10 Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Badawcze kryteria diagnostyczne, rozdział 5. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne “Vesalius” Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków-Warszawa-1998
- G. O. Gabbard, Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.
- N. McWilliams, Diagnoza psychoanalityczna. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2008.
