Jak komunikować się z nastolatkiem?

„W życiu z nastolatkiem jest jak w prawdziwym życiu: nie ma rozwiązań doskonałych. Trzeba po prostu żyć, raz lepiej, raz gorzej”

(Jesper Juul)

Komunikacja ma kluczowe znaczenie życiu każdego człowieka. To proces, w którym przekazujemy i otrzymujemy informacje, będąc w kontakcie z drugą osobą. Celem komunikacji jest tworzenie relacji, wzajemnego zrozumienia, a także zaspokajanie potrzeb. Komunikacja w sposób znaczący wpływa na nasz rozwój, samopoczucie czy relacje z innymi.

Rodzic doświadcza komunikacji z dzieckiem na wszystkich etapach jego rozwoju. Jest świadkiem zmian, jakie następują w kolejnych fazach. Znamienną rolę dla relacji rodziców z dzieckiem ma właśnie to, jak wygląda ich komunikacja.

Okres dojrzewania to czas ogromnych zmian w życiu nastolatka, ale i rodzica. Mówi się, że wiek adolescencji to etap, kiedy komunikacja na linii rodzic – dziecko mocno się pogarsza. Dlaczego tak się dzieje? Wiek dojrzewania jest związany z burzą hormonów a także ze zmianami, jakie zachodzą w mózgu nastolatka. Jest to czas eksperymentów życiowych. Młody człowiek doświadcza zmian w każdym aspekcie swojego życia- począwszy od zmian biologicznych po zmiany społeczne i psychologiczne. To trudny moment dla nastolatków, odczuwają oni przejście z przewidywalnego, bezpiecznego dzieciństwa do funkcjonowania w świecie ludzi dorosłych. Zmiany obejmują każdą sferę życia, często zaskakują wszystkich- i rodziców i nastolatka. Zadania, a wręcz wyzwania, jakie pojawiają się w życiu adolescenta nie są dla niego łatwe, musi on się z nimi w jakiś sposób zmierzyć. Naturalne jest więc to, że zmianom ulega również komunikacja nastolatka z rodzicami. To, co dotychczas było wypracowane i ustalone przestaje mieć znaczenie. Konsekwencją tego jest to, że dochodzi do częstych kłótni pomiędzy nastolatkiem a jego rodzicami. Jest to trudny etap dla nastolatków z uwagi na ogrom zmian, jakie dzieją się w ich życiu. To też trudny czas dla rodziców, obserwowanie tego jak ich syn lub córka zmieniają się, jak ciężko się z nimi dogadać. Komunikacji z nastolatkiem na tym etapie rozwoju nie można odpuścić, jest ogromnie ważna. Istotne jest by towarzyszyć młodemu człowiekowi, rozmawiać z nim. Zwracać uwagę na to, że i nastolatkowi jest trudno w relacji z samym sobą i rodzicowi jest trudno w relacji z nim. Kluczowa jest tu więź oparta na akceptacji i wzajemnym szacunku. To czas, kiedy kształtuje się autonomia i tożsamość nastolatka. Nastoletni człowiek, który doświadcza w swoim życiu zmian biologicznych, psychicznych otrzymując nieustannie dużą liczbę negatywnych komunikatów z najbliższego otoczenia może stanąć na skraju swojej wytrzymałości emocjonalnej. Dlatego tak ważne jest, aby młody człowiek miał przy sobie osoby dorosłe, które go zrozumieją i będą wspierać. Nastolatek potrzebuje wiedzieć, że na tym świecie są osoby, które go akceptują go, takim, jaki jest. Rodzice mają wpływ na relacje ze swoim dzieckiem, na to w jaki sposób myślą o nim i jak się do niego odnoszą.

Komunikacja z nastolatkiem jest bardzo często dla rodziców wyzwaniem. Rodzice nie zawsze potrafią rozpocząć rozmowę ze swoim dzieckiem. A może po prostu jej unikają, po jakakolwiek rozmowa kończy się krzykiem i kłótnią?

Co jest zatem ważne w komunikacji z nastolatkiem? Poniżej lista najważniejszych wskazówek pomocnych do utrzymania dobrej komunikacji rodziców z młodym człowiekiem:

Uważne słuchanie

W trakcie rozmowy skupiamy się na byciu „tu i teraz” z nastolatkiem. Nie siedzimy w telefonie czy przed komputerem. Pokazujemy, że potrzeby młodego człowieka są dla rodzica istotne i chce im autentycznie poświęcić czas. Rozmowa to nie tylko mówienie, ale i uważne słuchanie. Utrzymuj kontakt wzrokowy, wypowiadaj komunikaty wskazujące na to, że słuchasz, rozumiesz.

Język, sposób rozmowy, komunikaty

Warto w rozmowie z nastolatkiem mówić do niego językiem, który jest prosty- mózg jest w stanie szybciej przetworzyć takie komunikaty. Co ważne- mówmy językiem, który wyraża nasze potrzeby i uczucia. Np. „Boję się o Ciebie, gdy…”, „Rozumiem Cię. Potrzebuje tylko wiedzieć, że…” Istotny jest też sposób rozmowy. Zastanówmy się czy pytanie „Jak w szkole?” zachęca do prowadzenia dialogu? Czy może jest to powierzchowna wymiana zdań?

Nie bójmy się przyznać do własnych błędów, nie stracimy autorytetu, a wręcz przeciwnie pokażemy, że każdy z nas popełnia błędy

Możemy omówić z nastolatkiem sposoby rozwiązania problemu, jednak nie sugerujmy rozwiązań, dajmy mu możliwość podjęcia decyzji. Zadawajmy pytania otwarte– „Jak chcesz rozwiązać ten problem?”. Dobrze jest także porządkować tematy, bowiem w rozmowie z nastolatkiem często pojawia się wiele wątków, np. „W naszej rozmowie pojawiło się wiele spraw, od której Twoim zadaniem powinniśmy zacząć?”

Akceptacja

Podstawą by móc umiejętnie komunikować się z dojrzewającym nastolatkiem jest akceptacja. Akceptacja jego zachowań i potrzeb, będących wynikiem etapu rozwojowego w jakim się aktualnie znajduje. Ważne by Twoje dziecko wiedziało, że ma prawo do innego zdania niż dorośli, że jesteśmy w stanie go wysłuchać bez oceniania czy krytykowania. Co więcej wysłuchamy jego zdania i weźmiemy pod uwagę jego opinię.

Przestrzeń

W sytuacji, gdy chcemy porozmawiać na trudny temat, zastanówmy się nad przestrzenią do takiej rozmowy. Patrząc z perspektywy nastolatka, w jakich okolicznościach wykazalibyśmy chęć rozmowy na niekomfortowy temat? Co mogłoby nam pomóc poczuć się bezpiecznie w takiej rozmowie?

Autonomia

Szanujmy autonomię. Twój nastolatek ma własne potrzeby, marzenia, cele. Co ważne- jest sobą, nie jest Tobą. Szanując autonomię pamiętajmy, że granice są ważne. Zrozumienie potrzeb i zmian zachodzących w życiu nastolatka nie oznacza oczywiście tego, że młody człowiek może robić co chce. Rozmawiajmy o ograniczeniach czy zasadach. Możecie przecież negocjować. Bądźmy elastyczni, ale też konsekwentni.

Unikanie nieustannej krytyki, porównywania czy oceniania

Zastanów się czy nieustanne krytykowanie, ocenianie czy porównywanie przynosi więcej dobrego czy wpływa negatywnie na relacje z nastolatkiem?- „Nic Ci się nie chce”, „Jesteś leniem”, „Gdy ja byłem w Twoim wieku, to…”. Nie bagatelizujmy problemów nastolatka, w żaden sposób nie pomniejszajmy ich znaczenia. Dla Twojego dziecka dany temat może być całym światem i mieć wpływ na jego funkcjonowanie oraz dalsze zachowania.

Docenianie i wspieranie

Zauważ jego mocne strony, zasoby i powiedz mu o tym. Nastolatki potrzebują być doceniane przez swoich rodziców. Ważne by nie była to wyliczanka dobrych stron, która mogłaby zabrzmieć sztucznie. Młody człowiek wyczuje autentyczność komunikatu. Wzmacniaj pozytywne zachowania- nie skupiaj się zbyt mocno na błędach, dostrzegaj starania. Wspieraj poprzez komunikaty: „Rozumiem, że to dla Ciebie trudne”, „Nie jesteś w tym wszystkim sam, wspólnie możemy coś wymyślić”.

Poznanie własnego dziecka

Posłuchaj ulubionego zespołu Twojego dziecka, zagraj w ulubioną grę. Poznaj jego zainteresowania. Zapytaj o jego rówieśników, zainteresowania, np. „Co myślisz o grze, w którą ostatnio grasz? Jak podoba Ci się jej fabuła?”, „Co nowego u Gabi, pofarbowała sobie w końcu włosy na różowo?” Nie oceniaj gustu swojego dziecka, dowiedz się po prostu, co go interesuje, co lubi. Następnym razem może wspólnie obejrzycie serial czy porozmawiacie o ulubionej książce czy grze.

Dbanie o własne samopoczucie

Rodzicom również towarzyszą trudne emocje, dlatego warto przyjrzeć się swoim emocjom, potrzebom, to jak reagujesz w danej sytuacji. Zadbaj o samoregulacje własnych emocji.

Podsumowując, budowanie skutecznej komunikacji wymaga uważności, zaangażowania i oczywiście czasu. Dobra komunikacja określana jest jako fundament relacji, szczególnie w relacji rodziców z nastolatkiem. W okresie dojrzewania rodzice odgrywają ważną rolę w aspekcie wspierania nastolatka- w osiąganiu zdrowego rozwoju czy zrozumieniu własnej tożsamości. Za zachowaniem nastolatków kryje się wiele trudnych emocji, pytań, poczucie niepewności. Oni też pragną miłości, akceptacji, zrozumienia. Rozmowa z nastolatkiem nie zawsze musi dotyczyć trudnych i poważnych tematów. Może być naturalną częścią życia rodzinnego. Dlatego tak ważne jest by mimo wielu trudności nie zaniedbywać rozmowy z młodym człowiekiem.

W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:

autor: Daria Ziemba- psycholog, arteterapeuta, certyfikowany trener umiejętności społecznych

bibliografia:

Icard, M. (2022). Jak się dogadać z nastolatkiem? Warszawa: Wydawnictwo: Samo Sedno
Kozak A., Berendt, J. (2020). Dogdać się z nastolatkiem. Warszawa: Wydawnictwo CoJaNaTo