Temat ten z pozoru prosty, nastraja wiele trudności do realizacji rodzicom. W teorii dobrze wiemy, że samodzielność dziecka warto jest kształtować od najmłodszych lat, dając możliwość do stopniowego rozwijania umiejętności adekwatnie do wieku.
Podstawowym zadaniem rodziców jest wyposażyć dziecko w umiejętności samodzielności. Od narodzin dziecko jest bezradne i uzależnione zupełnie od rodziców, lecz z biegiem czasu staje się ono coraz bardziej samodzielne. To od nas rodziców zależy czy będziemy wspierać dziecko w nauce samodzielności czy też hamować go i uzależniać od siebie.
Poprzez samodzielne podejmowanie prób, doświadczanie na własnej skórze, dziecko stopniowo opanowuje niezbędne do życia umiejętności. Już w okolicach pierwszego roku życia zaobserwować możemy pierwsze próby nauki samodzielnego chodzenia. Idąc dalej to okres dwóch lat, kiedy to potrzeba samodzielności jest jeszcze silniejsza i następować może tzw. „bunt dwulatka”. W tym okresie dziecko dosadnie sygnalizuje „ja sam/ja sama” chodź często jego umiejętności nie są adekwatne do możliwości. Samodzielność nie pojawia się z dnia na dzień, należy ją kształtować miesiącami, a nawet latami. Wyrabiając nawyki odpowiedzialności za swoje czyny i umiejętności radzenia sobie z wieloma zadaniami, bez pomocy otoczenia. Ważne, aby od najmłodszych lat rodzice nie blokowali zapału i chęci dziecka do działania, a stopniowo wprowadzali go w świat samodzielności. Powodów, dla których rodzice nie wspierają dziecka w byciu sprawczym, samowystarczalnym i decyzyjnym jest wiele:
- bezpieczeństwo: dziecko zrobi sobie krzywdę, lub niechcący coś zepsuje;
- presja czasu: pewność, że zrobimy coś szybciej i lepiej niż dziecko, szczególnie rano, gdy nam się spieszy do pracy;
- lęk przed porażką: gdy dziecko podejmie próbę i mu nie wyjdzie to będzie mu przykro/smutno, co doprowadzi do płaczu, zrazi się i nie będzie chciało podejmować ponownie prób;
- nieadekwatna ocena możliwości dziecka: jest jeszcze małe i nie musi nic robić.
Nadopiekuńcza postawa rodziców blokuje samodzielność dziecka. Co w konsekwencji może prowadzić do:
- nadmiernego uzależnienia dziecka od rodzica
- słabszej adaptacji do nowego otoczenia (przedszkole, szkoła, zajęcia dodatkowe)
- trudności w nawiązaniu nowych relacji społecznych
- braku chęci do rozwoju
- trudności w samodzielnym podejmowaniu działań
- obniżonego poczucia własnej wartości.
Gdy mowa o samodzielności zazwyczaj pojawiają się dwa aspekty, samodzielność w czynnościach samoobsługowych oraz samodzielność w dokonywaniu wyborów i szukaniu rozwiązań. Obie te umiejętności są niezwykle ważne. Samodzielność w działaniu daje dziecku motywację do rozwoju i chęci zdobywania nowych umiejętności, natomiast możliwość samodzielnego podejmowania decyzji i szukania rozwiązań buduje wiedzę o sobie. Dziecko poznaje efekty oraz konsekwencje własnych działań. Ma możliwość czerpania satysfakcji oraz buduje poczucie sprawczości, co wpływa na poczucie własnej wartości. Istotne jest zatem, aby samodzielność dla dziecka stała się nawykiem.
Wychowując dziecko do samodzielności rodzice mogą wspomagać ten proces:
- Pomagaj jedynie wtedy, kiedy ta pomoc jest konieczna. Dziecko, które nie dostaje możliwości samodzielnej nauki traci zapał, uczy się również, że rodzic robi coś szybciej i lepiej stąd zanika w nim potrzeba nauki.
- Pozwól na popełnianie błędów, daj dziecku szansę na poznawanie swoich możliwości i ograniczeń. Bądź blisko w przypadku porażki i wspieraj w podejmowaniu nowych prób. Motywuj do działania, przypominaj pojawiające się drobne sukcesy i emocje temu towarzyszące.
- Daj czas na naukę. Bądź spokojny i opanowany. Pokaż, że to ważne dla ciebie, aby towarzyszyć dziecku przy próbach opanowywania nowych umiejętności.
- Dostrzegaj wysiłki i starania dziecka. Pochwal każdy mały przejaw samodzielności i podejmowania inicjatywy. Odnoś się do emocji i swoich doświadczeń.
- Bądź wyrozumiały. W nauce nowych umiejętności pojawi się wiele błędów, pomyłek czy zrezygnowania.
- Współpracuj z przedszkolem – nauki jakie dziecko nabywa w przedszkolu wzmacniaj ćwiczeniami w domu, a efekty będą szybsze i bardziej spektakularne (próby ubierania kapci, skarpetek, korzystanie z toalety czy porządkowanie zabawek po zakończonej zabawie).
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
- terapię rodzinną
autor: Agnieszka Karbowska – pedagog, certyfikowany trener TZA i TUS
bibliografia:
- Liwak A., Samodzielność dziecka, „Bliżej Przedszkola” 2008
- Bykowa A., „Jak wychować samodzielne dziecko. Poradnik świadomego rodzica.” 2021