Leczenie nerwicy – czyli o zaburzeniach lękowych
W Europie z powodu zaburzeń i chorób psychicznych cierpi ok. 38,2% obywateli. Najczęściej spotykanym problemem zdrowia psychicznego są właśnie zaburzenia lękowe, dawniej zwane nerwicą lub zaburzeniami nerwicowymi. Dotykają co 6 osobę, co daje ok. 61 mln ludzi w Europie. W Polsce na zaburzenia lękowe cierpi ok. 2,5 mln ludzi. Z badań epidemiologicznych prowadzonych w Polsce (EZOP 2012) wynika, że przynajmniej jedno zaburzenie psychiczne pojawi się w ciągu życia blisko 6 mln Polaków, co daje liczbę 23 % obywateli.
Warto więc wiedzieć, czym są zaburzenia lękowe (nerwice), jak je rozpoznawać oraz gdzie i jak leczyć. To co najbardziej może utrudniać szukanie pomocy to stereotypowe negatywne myślenie o osobach cierpiących na zaburzenia psychiczne. Ciężko może być więc szukać pomocy, a osoby cierpiące mogą czuć się osamotnione i bezradne.
Co to jest nerwica (zaburzenie lękowe)?
Zaburzenia lękowe (dawniej nerwice) charakteryzują się lękiem i zachowaniami za pomocą których ludzie starają się przed nim ustrzec. Trzeba pamiętać o tym, że: pewna ilość lęku jest normalna i adaptacyjna, niezbędna dla dobrostanu i prawidłowego funkcjonowania (np. kiedy mamy wystąpić publicznie, lęk przed porażką sprawia, że staramy się dobrze przygotować). Natomiast część ludzi odczuwa lęk, który uniemożliwia codzienne funkcjonowanie – jest to więc nadmierna reakcja organizmu na bodźce (myśli, sytuacje, wyobrażenia itp.), które w istocie nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia, ale interpretowane są jako zagrażające czy wręcz katastrofalne w skutkach. Powoduje to wiele objawów fizjologicznych i psychicznych, odczuwanych jako dyskomfort czy wręcz cierpienie.
Nerwica jest to więc zaburzenie emocjonalne, obejmujące wiele różnorodnych zespołów chorobowych, których zasadniczym objawem jest lęk (niekiedy nie doświadczany bezpośrednio). Może to być stałe poczucie niepokoju, lęk paniczny, fobie, natręctwa, obsesje, zamartwianie się i wiele innych nieswoistych dolegliwości fizycznych i wegetatywnych.
Jak powstaje nerwica?
W wyniku chronicznego napięcia, stresu i wewnętrznych konfliktów psychicznych, przeciążony układ nerwowy przestaje sobie radzić, co może prowadzić do:
- dysfunkcji różnych narządów (np. bóle, duszności, kołatanie serca)
- zakłóceń procesów psychicznych (np. problemy z koncentracją, zapamiętywaniem)
- zakłóceń procesów emocjonalnych (np. lęk, niepokój)
- patologicznych form zachowania (np. unikanie wychodzenia z domu, natrętnego sprzątania)
W nerwicy (zaburzeniach lękowych) bardzo często dochodzi do sprzężenia zwrotnego – lęk nasila napięcie i objawy pochodzące z ciała, to z kolei potęguje lęk, a ten jeszcze silniejsze objawy. Powstaje błędne koło – lęk nasila objawy, objawy nasilają lęk.
To co zaburzenia lękowe (nerwicę) odróżnia od psychoz to świadomość osób cierpiących co do swojego stanu, zachowanie kontaktu z rzeczywistością i często też świadomość co do absurdalności swoich objawów (np. wykonywania wielokrotnie tej samej czynności, ciągłe sprzątanie czy obsesyjne mycie rąk).
Skąd biorą się zaburzenia lękowe?
Zaburzenia lękowe (jak większość zaburzeń i chorób psychicznych) powstają z interakcji:
1.czynników genetycznych (czyli odziedziczonych) i biologicznych (dotyczących działania określonych struktur mózgu i nieuroprzekaźników)
Patrząc od strony biologii ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych jest większe u osób, których rodzice czy dziadkowie borykali się z tego typu problemami. Odziedziczone geny mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia nerwicy. Znaczenie ma też wrażliwość układu nerwowego, zaburzenia w układach neuroprzekaźników oraz wrodzone cechy temperamentu.
2.środowiskowych
Utrwalone reakcje lękowe powstają w wyniku doświadczania stresujących sytuacji na przestrzeni życia. Mogą to być wydarzenia traumatyczne jak i przekazy od bliskich osób. Dziecko może mieć zaburzone poczucie bezpieczeństwa ze względu na wychowywanie się w rodzinie dysfunkcyjnej, doświadczając przemocy lub zaniedbania. Sytuacje te zapisują w nim reakcję lęku, smutku i bezsilności, co buduje w nim przekonanie, że ludzie są źli i zagrażający.
Przebywanie z rodzicami, którzy wykazują nasilony, nieadekwatny lęk powoduje, że dziecko uczy się od nich poglądów na temat świata i nie sprzyja budowaniu prawidłowego jego obrazu. Dziecko może przejąć od rodziców przekonanie o zewnętrznym zagrożeniu oraz własnej bezradności wobec niego powodujące lęk, który z czasem rozszerza się na inne obszary życia.
Funkcjonowanie w obecnym świecie to poczucie ciągłej gonitwy, rywalizacji, osiągania sukcesów, to powoduje że organizm funkcjonuje w stanie chronicznego napięcia. Do tego brak snu i poczucie osamotnienia, rozluźnione więzi z rodziną i znajomymi. To czynniki środowiskowe, mogące mieć wpływ na pojawienie się nerwicy.
3.osobowościowych
Poza tym, ważne są też czynniki osobowościowe. Osoby egocentryczne i skupione na sobie, perfekcjonistyczne, przejmujące się opinią innych, takie które nie potrafią odpuścić są znacznie bardziej narażone na nerwicę.
Za główne źródło zaburzeń lękowych uznaje się nieuświadomione konflikty między dążeniami jednostki (wewnętrznymi i zewnętrznymi) a jej możliwościami, ograniczeniami i normami społecznymi.
Jak rozpoznać nerwicę? Jakie są objawy zaburzeń lękowych?
Czasem rozpoznanie nerwicy może być trudne, ponieważ może ona przybierać różne formy somatyczne. Mogą pojawić się duszności, drżenie mięśni, bóle kręgosłupa, kłucie w sercu, dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Zanim lekarz pierwszego kontaktu wykluczy, za pomocą badań, przyczynę fizyczną może minąć trochę czasu. Najczęściej jednak objawy występują w różnych sferach jednocześnie:
Sfera somatyczna:
- bóle różnych części ciała np.: głowy, żołądka, nóg, kręgosłupa
- brak czucia w niektórych częściach ciała np.: ręce, nodze, palcach, zaburzenia wzroku, słuchu, lub nadmierna wrażliwość na bodźce
- mogą pojawić się drgawki, zaburzenia równowagi, trudności w mowie, drżenie kończyn
- duszności, uderzenia gorąca, kołatanie serca
- zaburzenia seksualne (np. zaburzenia erekcji anorgazmia, wytrysk przedwczesny)
Sfera emocjonalna:
- lęk wolnopłynący, nieokreślony niepokój
- nagłe napady lęku
- brak motywacji, apatia
- irytacja, wpadanie w złość
- labilność emocjonalna
- przygnębienie
- fobie (patologiczny lęk przed konkretnymi sytuacjami, zwierzętami, przedmiotami czy ludźmi)
- trudności ze snem
Sfera poznawcza:
- zaburzenia pamięci
- trudności w koncentracji uwagi
- derealizacje (poczucie bycia “poza” rzeczywistością)
- natrętne myśli
- obsesyjne zachowania
Objawy zaburzeń lękowych można opisać wg. modelu poznawczego, który zakłada, że myśli wpływają na stany emocjonalne i somatyczne, a te warunkują określone zachowania. Pojawiają się myśli i wyobrażenia dotyczące zagrożenia lub wspomnienia trudnych sytuacji z przeszłości. Uwaga skupiona jest na wyszukiwaniu niebezpieczeństw i ich zwiastunów. To powoduje, że powstaje lęk, niepokój, napięcie, a czasem przerażenie i panika. Pojawiają się również objawy w ciele, takie jak: szybkie bicie serca, pocenie się, drżenie, duszności.
Kiedy boimy się i myślimy, że coś nam grozi, najprostszą reakcją jest unikanie przykrych sytuacji. Rezygnujemy więc z wykonywania pewnych zadań, izolujemy się od niektórych ludzi, wystrzegamy się określonych miejsc, polegamy na sprawdzaniu i kontrolowaniu.
Przykładem może być osoba w lęku panicznym, która obawia się zawału i śmierci. Myśli jej koncentrują się na ciele i wyszukiwaniu objawów przy towarzyszącym uczuciu niepokoju. Kiedy pojawi się jakiś sygnał z ciała (zazwyczaj fizjologiczny jak np. przyspieszone bicie serca, które jest naturalną reakcją somatyczną w lęku) zaczyna bać się jeszcze bardziej. Symptomów pojawia się coraz więcej, a przerażenie staje się jeszcze silniejsze. Osoba wpada w pułapkę błędnego koła, co doprowadza do ataku paniki. Objawy mijają po kilkunastu minutach, a chory przekonany jest że cudem uniknął śmierci. Zaczyna kontrolować swoje ciało, reakcje i wykonuje specjalistyczne badania. Czasem wykonywanie badań może trwać latami zanim zdiagnozowana zostanie nerwica i podjęte zostanie odpowiednie leczenie.
Jakie są rodzaje nerwic, zaburzeń lękowych?
Według Światowej Organizacji Zdrowia ICD – 10 wyróżnia się:
- zaburzenia lękowe, w tym w postaci fobii
- zaburzenia obsesyjno – kompulsywne (dawniej nerwica natręctw)
- reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne
- zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
- zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
Diagnoza zaburzeń lękowych (nerwicy) powinna być postawiona przez lekarza psychiatrę.
W potocznym języku dalej używane są poniższe określenia:
- nerwica lękowa – pospolita nazwa, synonim zaburzeń lękowych. Pacjenci nieustannie się czegoś boją, są przekonani że coś im zagraża, napadom lęku towarzyszą drżenie rąk i nóg, nadmierne pocenie się, problemy z oddychaniem i bóle w klatce piersiowej. Nerwica lękowa może przybierać formę fobii, np.: lęk wysokości, lęk przed pająkami. Czasem lęk jest tak silny, że chorzy przestają normalnie funkcjonowania i odcinają się od normalnego życia. Powodem wystąpienia może być zaburzone poczucie bezpieczeństwa z początkami w dzieciństwie jak i zaburzenia w wydzielaniu neuroprzekaźników – serotoniny i noradrenaliny, które kontrolują odczuwanie lęku.
- nerwica natręctw – to zaburzenie obsesyjno – kompulsywne, czyli takie, w którym z powodu lęku występują natrętne myśli i wyobrażenia (obsesje) oraz powtarzające się rytualne zachowania (kompulsje), których zadaniem jest redukcja napięcia np. mycie rąk, sprzątanie. Zazwyczaj nerwica natręctw ogranicza się do codziennych czynności takich jak sprzątanie i porządkowanie, ale czasem dotyczyć może chorób, seksu czy religii. Chory inaczej nie potrafi zapanować nad napięciem. Takie obsesje i kompulsje mogą być spowodowane silnym stresem i problemami, z którymi chory nie potrafi sobie poradzić. Przyczyną nerwicy natręctw może być też silne poczucie niespełnienia i niedowartościowania.
- nerwica depresyjna – u chorego występuje długotrwałe i chroniczne obniżenie nastroju. Pojawia się smutek, niepokój, zmęczenie i rezygnacja.
- nerwica serca – zaburzenie pracy serca, ból, kłucie, kołatanie i duszności, które nie mają medycznego wyjaśnienia, a ich przyczyną jest chronicznie przeżywany lęk.
- neurastenia (nerwica neurasteniczna) – objawia się ciągłym zmęczeniem fizycznym i psychicznym, któremu towarzyszą trudności z koncentracją i skupieniem uwagi. Mogą też szybko wpadać w gniew i być agresywne. Schorzenie pojawia się u osób, które przez długi czas były narażone na działanie silnego stresu lub wykonywały bardzo ciężką, wyczerpującą pracę fizyczną, przekraczającą ich możliwości.
- nerwica wegetatywna – to inaczej zaburzenie psychosomatyczne. Doświadczany, ale nieuświadomiony lęk daje o sobie znać w postaci objawów cielesnych takich jak: duszności, kołatanie serca, nudności i wymioty, bóle brzucha, głowy i kręgosłupa.
- histeria (konwersja, nerwica histeryczna) – mogą pojawić się napady, w których dochodzi do utraty wzroku, słuchu czy zdolności poruszania się, a podłożem jest przeżywany, ale nieuświadomiony lęk. Osoby z tą nerwicą bardzo często wyszukują u siebie chorób i odwiedzają lekarzy różnych specjalizacji. Kiedy słyszą, że nic im nie dolega, zazwyczaj wpadają we wściekłość. Towarzyszy im poczucie, że są bardzo poważnie chore, nie chcą godzić się z diagnozą zaburzeń lękowych (nerwicy). Często te osoby mają silną potrzebę bycia w centrum uwagi. Taki rodzaj nerwicy może być spowodowany urazem psychicznym lub traumą, np. z dzieciństwa.
Jak leczy się zaburzenia lękowe (nerwice)?
Farmakoterapia stosowana jest w zależności od nasilenia objawów. Jeśli objawy uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie (uciążliwe lęki, ataki paniki, myśli depresyjne) włączane są leki, przepisywane przez psychiatrę. Natomiast w większości przypadków zalecana jest psychoterapia. Pacjent wraz z terapeutą analizuje swoje zachowanie, szuka przyczyn lęków i rozpoznaje wewnętrzne konflikty.
Psychoterapia jest procesem długotrwałym (może trwać nawet kilka lat), często jest frustrująca i powoduje cierpienie (kiedy uświadomione zostają wewnętrzne konflikty i przyczyny lęków). Żeby proces psychoterapii był udany, potrzebna jest duża motywacja pacjenta i chęć zmiany. Psychoterapia przy nerwicach prowadzić może do trwałego wyleczenia i znacząco podnieść poziom funkcjonowania i zadowolenia z życia.
Więcej na temat psychoterapii przeczytasz tu:
Większość z naszych psychoterapeutów pracuje w nurcie psychoterapii psychodynamicznej. Więcej o psychoterapii psychodynamicznej przeczytasz tutaj:
Zapraszamy do naszych specjalistów we Wrocławiu:
