Meltdown i shutdown: co mogą przeżywać osoby w spektrum autyzmu?

Meltdown i shutdown: co mogą przeżywać osoby w spektrum autyzmu?

Spektrum autyzmu to jeden z aspektów neuroróżnorodności, która obejmuje różne objawy i zachowania. Jednymi z aspektów ASD mogą być reakcje meltdown i shutdown. Niektórzy mogą postrzegać je jako „nieadekwatne zachowania” jednak w rzeczywistości są to mechanizmy wynikające z przeciążenia sensorycznego i emocjonalnego.

Czym jest meltdown?

Meltdown to intensywna, nagła reakcja na przeciążenie sensoryczne lub emocjonalne. Może przyjmować różne formy, w tym:

krzyk,
płacz,
agresję (wobec siebie lub innych),
rzucanie przedmiotami,
hiperwentylację.

Meltdown nie jest świadomym sposobem manipulacji otoczeniem. Jest to reakcja na skumulowane napięcie, którego osoba nie jest w stanie już dłużej kontrolować.

Meltdown – przyczyny

Meltdown może być spowodowany różnymi czynnikami, takimi jak przeciążenie sensoryczne wynikające z nadmiaru bodźców, na przykład hałasu, jaskrawego światła czy intensywnych zapachów. Inną przyczyną jest stres emocjonalny, obejmujący frustrację, niepewność oraz nadmiar wymagań. Dodatkowo, naruszenie rutyny, czyli nieoczekiwane zmiany w planie dnia, może prowadzić do wystąpienia meltdownu. Istotnym czynnikiem jest także zmęczenie i głód, ponieważ osłabienie organizmu może przyspieszyć reakcję meltdown.

Czy da się przewidzieć meltdown?

Nie zawsze da się przewidzieć moment, w którym dojdzie do meltdownu — czasem jest to możliwe, ale w wielu przypadkach pojawia się on nagle i bez ostrzeżenia. Jeśli jednak osoba potrafi komunikować swoje emocje i otrzyma odpowiednie narzędzia do wyrażania tego, co czuje, może poinformować opiekuna o narastającym napięciu. U dzieci niewerbalnych lub młodszych takie sygnały mogą pojawić się w postaci zmian w zachowaniu, na przykład zwiększonej liczby powtarzalnych ruchów, nasilenia tików, echolalii czy niespokojnego przemieszczania się. Kluczem jest uważna obserwacja – jeśli zauważymy pierwsze symptomy stresu i mamy przygotowane indywidualne techniki pomagające obniżyć jego poziom, istnieje realna szansa, by nie tylko przewidzieć nadchodzący meltdown, ale również skutecznie go uniknąć.

Czym jest shutdown?

Shutdown to przeciwna reakcja do meltdown. W sytuacji skrajnego przeciążenia osoba w spektrum może się „zamknąć w sobie”, co objawia się poprzez:

brak reakcji na otoczenie,
niemożność mówienia lub ograniczenie komunikacji do minimum,
unikanie kontaktu wzrokowego,
skurczenie się w sobie, np. kucanie, chowanie głowy.

Przyczyny shutdown

Podobnie jak w przypadku meltdown, shutdown wynika z przeciążenia, ale reakcja organizmu jest inna. Mózg przechodzi w tryb „oszczędzania energii”, wycofując się z interakcji ze światem.

Jak radzić sobie z meltdown i shutdown?

Radzenie sobie z meltdownem i shutdownem wymaga odpowiednich strategii wsparcia dostosowanych do danej sytuacji. W przypadku meltdownu kluczowe jest usunięcie nadmiaru bodźców poprzez zapewnienie cichego i spokojnego miejsca. Ważne jest również, aby nie eskalować sytuacji, unikać krzyczenia oraz wymuszania interakcji. Należy także zapewnić osobie przestrzeń, aby mogła odreagować w bezpieczny sposób.

W przypadku shutdownu istotne jest, aby nie zmuszać do rozmowy, ponieważ presja może jedynie pogorszyć stan. Konieczne jest również zapewnienie wystarczającej ilości czasu na odpoczynek i regenerację we własnym tempie. Dodatkowo warto zminimalizować bodźce, na przykład poprzez wyciszenie otoczenia, przyciemnienie światła i zmniejszenie hałasu, co może pomóc w odzyskaniu równowagi.

Podsumowanie

Meltdown i shutdown to dwa sposoby radzenia sobie z przeciążeniem sensorycznym i emocjonalnym przez osoby w spektrum autyzmu. Każda z tych reakcji wymaga innego podejścia, ale kluczowe jest jedno: zrozumienie i akceptacja. Poprzez dostosowanie środowiska oraz wprowadzenie odpowiednich strategii wsparcia możemy pomóc osobom w spektrum autyzmu funkcjonować w bardziej komfortowy sposób.

Bibliografia

National Autistic Society: „Meltdowns – a guide for all audiences” (www.autism.org.uk)
Reframing Autism: „All About Autistic Shutdowns” (www.reframingautism.org.au)
Ambitious About Autism: „Meltdowns and Shutdowns” (www.ambitiousaboutautism.org.uk)

W naszym Centrum realizujemy:

autor: Karolina Szczepańska