Zaburzenia ze spektrum autyzmu (w tym Zespół Aspergera)

Czy moje dziecko ma autyzm?

Rodzice dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu często mają wrażenie lub słyszą od innych, że ich dziecko jest „dziwne”, „nieobecne”, „ma swój świat”. Zdarza się, że to znajomi, członkowie rodziny zwrócą nam uwagę, że nasze dziecko nie rozwija się jak inne. To, co powinno nas niepokoić, a co może wskazywać na obecność zaburzenia to m.in.:

trudności komunikacyjne, np. dziecko niechętnie i nieumiejętnie podejmuje rozmowę, nie opowiada o emocjach, zainteresowaniach, o tym co myśli. Zdarza się także, że dzieci autystyczne w ogóle nie podejmują rozmów. Niepokoić nas może także brak kontaktu wzrokowego, a także
słabiej funkcjonująca komunikacja niewerbalna– mówi się czasem o kamiennej twarzy, trudno z niej wyczytać emocje czy myśli dziecka.
Zdarza się, że dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie podejmują zabawy z innymi osobami, czasem nawet zupełnie nie są zainteresowane kontaktem z innymi osobami – mamy wrażenie, że nasze dziecko woli wszystko robić samo, że inni dla niego są obojętni. Widoczne jest to zwłaszcza wtedy, gdy dziecko przebywa wśród rówieśników, ale bawi się samo, nie zaprasza do zabawy innych, ani nie reaguje na zaproszenia do zabawy ze strony innych dzieci.
Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu często podejmują rutynowe zachowania, stereotypie, co spowodowane jest dużą sztywnością myślenia np. w sytuacjach stresowych często w ten sam sposób się zachowują, powtarzają określone gesty, odgłosy lub słowa, preferują znajome trasy, zabawy, rytuały np. w jedzeniu. Czasem zauważalne jest to np. w tym, że dziecko codziennie chce jeść tą samą potrawę, odmawiając jedzenia innych.
Powinniśmy być wrażliwi także na ograniczone zainteresowania dziecka, np. „zafiksowanie” na punkcie pociągów, samochodów, owadów itp., przy czym jest ono długotrwałe, wąskie i wyraźnie silne. Dziecko potrafi spędzać nad danym tematem wiele godzin, czuje się w nim kompetentne, co kompensuje mu trudności komunikacyjne i społeczne. Dziecko autystyczne czuje się w świecie zagrożone, jest on dla niego źródłem chaosu, zagubienia. Szczególne fascynacje są strategią radzenia sobie, nie warto więc namawiać dziecka do ich porzucenia. Traktujmy je raczej jako objaw, sygnał do możliwej diagnozy zaburzeń autystycznych.
Rodzice często zaniepokojeni są także nadmierną lub niedostateczną wrażliwością na bodźce zmysłowe. Dzieci częściej bywają wrażliwe na dźwięki, zwłaszcza głośne i wysokie, chętnie wąchają przedmioty, potrawy, chcą wszystkiego dotknąć, lubią bawić się światłem, ruchem, zimnem. Czasem objawia się to także dużą wrażliwością na fakturę ubrań, np. dzieci mówią, że sweter „gryzie”, metka ubrania swędzi albo boli. Przy czym zauważamy, że rzeczywiście jest to wyraźnie dla dziecka nieprzyjemne.

Autyzm czy Zespół Aspergera?

Od kilku lat w klasyfikacji zaburzeń Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego- DSM-V zespół Aspergera występuje w szeroko rozumianych zaburzeniach ze spektrum autyzmu (stąd też często w orzeczeniu przeczytamy o zaburzeniach ze spektrum, mimo, że specjaliści mówić będą szczegółowo o diagnozie zespołu Aspergera). Jednak w klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia ICD wciąż wyodrębnia się zespół Aspergera jako jedno z całościowych zaburzeń rozwoju. Dla planowania dalszego rozwoju dziecka przydatne jest to wyodrębnienie, bo przez wiele lat udało się już wypracować skuteczne metody pracy i terapii dla tej grupy dzieci.

Zespół Aspergera często nazywany jest łagodną formą autyzmu, bo u niektórych dzieci diagnozuje się jedynie kilka objawów zaburzeń autystycznych, albo mają one łagodniejszą formę. Dzieci z zespołem Aspergera np. częściej mają wąskie, silne fascynacje, ale lepiej radzą sobie z komunikacją. U dzieci z zespołem Aspergera inteligencja jest najczęściej w normie, często powyżej normy. Ograniczona jest za to inteligencja emocjonalna, np. dzieci słabo rozpoznają i nazywają czyjeś emocje, nie wiedzą kiedy dana osoba ma już dość zabawy, albo kiedy jest znudzona rozmową. Nie rozpoznają niewerbalnych oznak konkretnych emocji, mimiki, gestów, żartów, ironii. Bardzo często za to dużo mówią, posługują się bogatym, zaawansowanym słownictwem.

Kto i kiedy diagnozuje zaburzenia ze spektrum autyzmu?

Większość rodziców pierwsze kroki kieruje do lekarza pediatry. Należy jednak pamiętać o tym, że nie wszyscy pediatrzy mają wystarczającą wiedzę ku temu, by rozpoznać pierwsze oznaki autyzmu, często też radzą zaczekać, przeczekać trudny okres, sugerując, że dziecko „wyrośnie” z zachowań niepokojących rodziców. Dlatego też warto poradzić się pedagoga, psychologa, psychoterapeuty dziecięcego kogoś, kto na co dzień pracuje z dziećmi i łatwiej będzie mu rozpoznać obecność zaburzenia. Najczęściej diagnozę przeprowadza się w Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych. Obejmuje ona przede wszystkim obserwację zachowań dziecka, a także szczegółowy wywiad z rodzicami. Warto przypomnieć sobie i spisać wszelkie niepokojące nas zachowania dziecka, wszelkie wątpliwości. To będzie także dobra okazja do zadania pytań o nurtujące nas tematy, problemy związane z funkcjonowaniem dziecka, zwłaszcza, że w proces diagnozy zaangażowani są specjaliści z wielu dziedzin: często są to pedagodzy, psycholodzy, psychiatrzy, logopedzi, pediatrzy.W Polsce coraz częściej stosowana jest także adaptacja narzędzia ADOS-2 służącego wystandaryzowanej diagnozie w kierunku autyzmu, która ma ułatwić i zobiektywizować proces diagnozy.

Diagnozę w kierunku zaburzeń autystycznych prowadzi się już u dzieci we wczesnym dzieciństwie, pierwsze objawy można zauważyć nawet u dzieci młodszych niż w 3 roku życia.

Terapia zaburzeń autystycznych

Pamiętajmy, że zaburzenia autystyczne nie są chorobą, stąd nie mówimy o leczeniu, a o terapii zaburzeń. Specjaliści prowadzący proces diagnozy dziecka opracowują w orzeczeniu zalecenia do terapii. Zapoznajmy się z tymi, które dotyczą działań rodziców. Warto także wiedzieć, że dzieci do 7 roku życia podlegają także terapii pn. Wczesne Wspomaganie Rozwoju, mającej na celu odkrycie i rozwijanie potencjału dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ułatwienie mu radzenia sobie w społeczeństwie. Każdemu z dzieci z orzeczeniem przysługuje 4-8 godzin w miesiącu specjalistycznych, darmowych zajęć organizowanych w przedszkolu, szkole lub poradni psychologiczno-pedagogicznej. W szkołach na podstawie orzeczenia, zespół specjalistów opracowuje Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny- jako rodzice mamy prawo uczestniczyć w jego opracowaniu. Warto zaangażować się w te działania, by mieć świadomość jakie działania podejmuje szkoła oraz jak w związku z tym wspierać dziecko w rozwoju. W Polsce stosuje się wiele metod terapii zaburzeń, zarówno całościowych (np. TEACCH, RDI, Metoda Opcji) jak i wspierających (Biofeedback, Integracja Sensoryczna, Trening Umiejętności Społecznych). Ich zakres zależny jest od poziomu zaburzeń i powinien być dostosowany do zakresu objawów występujących u dziecka. W trudnościach komunikacyjnych i społecznych skuteczny i bardzo pomocny jest Trening Umiejętności Społecznych, podczas którego wzmacnia się posiadane kompetencje i kompensuje braki. To trening, który ułatwia dzieciom odnalezienie się i funkcjonowanie w życiu społecznym.

Jak mogę pomóc mojemu dziecku?

Bez względu na to, czy nasze dziecko zostało już zdiagnozowane czy też czekamy na specjalistyczną opinię, warto rozpocząć pomoc dziecku jak najwcześniej. Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu bardzo szybko przyzwyczajają się do określonych warunków, czują się w nich bezpiecznie, stąd warto dostosować je do potrzeb dziecka od razu, gdy zauważymy objawy.

Przed wszystkim zadbaj o przestrzeń, niech będzie ona pozbawiona wielu niepotrzebnych, rozpraszających zabawek, zorganizuj pokój dziecka tak, by podczas odrabiania lekcji nie rozpraszały go odgłosy telewizora, mrugające światełka, ulubione zabawki. Bardzo pomocne są tu różnego rodzaju pudła, które umożliwiają skupienie się na konkretnych rzeczach, ograniczają dostępną przestrzeń.
Pamiętaj, że dzieci autystyczne są bardzo wrażliwe na zmysły. Kiedy dziecko jest niewyspane, głodne lub zdenerwowane, ma znaczne trudności z koncentracją uwagi. Bierz pod uwagę także to, że twoje dziecko uczy się w związku z tym w innym rytmie, jest mu o wiele nowych umiejętności znacznie trudniej, doceniaj więc wszelkie,najmniejsze nawet osiągnięcia, zwłaszcza te, które związane są z zaburzonymi sferami.
Ćwicz i baw się razem z dzieckiem, bądź pierwszym i najważniejszym nauczycielem społecznych relacji i interakcji. Wciągaj dziecko w rozmowy, zabawy związane z doskonaleniem współpracy, a nawet w domowe czynności, np. wspólne przygotowanie obiadu. Łatwiej będzie mu potem nawiązać relacje z rówieśnikami. Proponuj dziecku wiele zabaw doskonalących zmysły, np. masażyki, skoki na trampolinie, podskoki, tańce, ale także zapewniaj dostęp do produktów i potraw o różnorodnym smaku, zapachu.Pozwól na zabawy rzeczami, wydającymi różne, ciekawe dla dziecka dźwięki, np. garnki, klucze, piszczałki.
Bardzo ważne są także zabawy ruchowe doskonalące koordynację ruchową: zabawy z piłką, pokonywanie przeszkód, turlanie, wspinanie, ale także zabawy w darcie papieru, lepienie z plasteliny, przesypywanie grochu itp.

Przede wszystkim jednak wsłuchuj się w potrzeby dziecka. Obserwuj, a starsze dziecko pytaj o to, co je rozprasza, jakie kolory ścian czy mebli nie przyciągają niepotrzebnie jego uwagi (z reguły są to odcienie szarości). Pamiętaj także, że dzieci ze spektrum autyzmu nie mają naturalnej elastyczności myślenia. Czasem najmniejsze nawet zmiany np. planu dnia, powodują utratę poczucia bezpieczeństwa. Uprzedzaj swoje dziecko jeśli planujesz jakieś zmiany np. w przestrzeni, albo zmiany w programie zaplanowanej wycieczki. Przede wszystkim jednak w razie wątpliwości, niepewności, pytaj. O zaburzeniach ze spektrum autyzmu wiemy coraz więcej, możemy więc coraz lepiej wzmacniać rozwój Twojego dziecka.

autor artykułu: psycholog dziecięcy Katarzyna Zawadzka

Zapraszamy na konsultacje do psychologów i psychoterapeutów specjalizujących się w pracy z dziećmi oraz Psycholog Wrocław.

ŹRÓDŁA:

doświadczenia własne,
artykuły ze stron internetowych: polskiautyzm.pl,synapsis.org.pl, pomocautyzm.org.

POLECAMY:

Notbohm E., Zysk V. (2016) 1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i Zespołem Aspergera, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Notbohm E. (2017) Dziesięć rzeczy, o których chciałoby Ci powiedzieć dziecko z autyzmem, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Wilde K. (2016) Logistyka autyzmu. Przewodnik dla rodziców, którzy zmagają się z kładzeniem dziecka spać, treningiem toaletowym, napadami złości, biciem i innymi wyzwaniami życia codziennego, Wydawnictwo HARMONIA, Gdańsk.