Depresja u dzieci - z gabinetu psychologa dziecięcego

Depresja u dzieci – z gabinetu psychologa dziecięcego

Bardzo długo negowano możliwość występowania depresji u dzieci. Obecnie pojawienie się epizodu depresji u dzieci nie pozostawia wątpliwości, natomiast wystąpienie choroby depresyjnej, jej ciągłość od dzieciństwa do wieku dorosłego, jej powiązania z zaburzeniami dystymicznymi czy zaburzeniami dwubiegunowymi w dorosłości, to dalej zagadnienia czekające na wyjaśnienia.

Światowa Organizacja Zdrowia w klasyfikacji ICD-10 zaleca, by do rozpoznania epizodu depresyjnego u dzieci i młodzieży stosować takie same kryteria jak u dorosłych (więcej o depresji u dorosłych znajdziesz tutaj – Leczenie depresji). Takie samo stanowisko prezentuje American Psychiatric Association w klasyfikacji DSM-5, zaznaczają jednak, że w wieku rozwojowym, czyli u dzieci, objawem osiowym (podstawowym) jest często nastrój dysforyczny – to znaczy, że dominują emocje gniewu, złości, rozdrażnienia, a nie smutku.

Kryteria epizodu depresyjnego wg ICD-10

Występowanie objawów przez co najmniej 2 tygodnie, takich jak:

Co najmniej 2 z następujących objawów głównych:

obniżenie nastroju
utrata zainteresowań i zdolność do odczuwania przyjemności
zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość

Co najmniej 2 z następujących objawów:

upośledzenie uwagi i trudności w skupieniu
obniżenie samooceny oraz utrata pewności siebie
przekonanie o winie i bezwartościowości
ponure i pesymistyczne poglądy na temat przyszłości
myśli o samouszkodzeniu lub samobójstwie, samouszkodzenia i zamachy samobójcze
zaburzenia snu
zmniejszenie łaknienia

Nasilenie epizodu depresji może być:

łagodne – nie mniej niż 4 objawy, aktywność taka jak przed chorobą
umiarkowane – nie mniej niż 5 objawów, trudności w kontynuowaniu normalnej aktywności
ciężkie – nie mniej niż 7 objawów, w tym wszystkie 3 objawy podstawowe, niezdolność do normalnej aktywności

Przy diagnozie bardzo ważne jest wykluczenie potencjalnych przyczyn somatycznych u dzieci, takich jak np.: niedoczynność tarczycy, niedobór żelaza, niedokrwistość, zakażenia jak mononukleoza, przewlekłe choroby układowe. W ponad połowie przypadków objawom depresyjnym u dzieci towarzyszą inne zaburzenia psychiczne takie jak: zaburzenia lękowe czy ADHD.

Jak rozpoznać epizod depresyjny u dziecka? Jak przełożyć kryteria diagnostyczne na obserwowane zachowanie dziecka? Na co zwracać uwagę?

Często dzieje się tak, że po ustąpieniu następstw wydarzenia, które miało charakter utraty czy żałoby jak np.: rozwód rodziców, śmierć kogoś bliskiego pojawia się wydarzenie, które w ocenie rodziców wydają się bardziej obojętne jak np.: przeprowadzka, śmierć zwierzątka domowego czy rozłąka z przyjacielem z przedszkola) epizod depresyjny u dziecka przejawia się stopniowo, ale zachowanie jest wyraźnie zmienione w porównaniu z poprzednią sytuacją – i to ważny sygnał do tego, żeby uważnie obserwować zachowanie dziecka pod kątem pojawienia się:

spowolnienie psychoruchowe i zahamowanie ruchowe. Dziecko może zacząć wyglądać jak “mały starzec”, z małą ekspresją mimiczną, rzadko uśmiechające się. Czasem zdarza się, że są to dzieci opisywane przez wychowawców z przedszkola, albo nauczycieli jako dzieci bardzo grzeczne, nawet zbyt grzeczne, obojętne, poddające się wszystkiemu o co się je poprosi. Częściej jednak rodzice i nauczyciele opisują dzieci z epizodem depresyjnym jako pobudzone: “on się ciągle rusza”, “furiat”, “denerwuje się cały dzień”. Takie stany pobudzenia przeplatane są chwilami wyłączenia “jakby go nie było”. Dziecko jest rozgniewane, lub odmawia i “stale mówi nie”. Samo często mówi: “nudzę się”, “mam tego dosyć”, “jestem zerem”, “nie nadaję się do niczego”.
dewaluacja siebie – można ją zaobserwować, kiedy dziecko ma coś wykonać, np. rysunek. Mówi wtedy: “ja nie wiem”, “nie potrafię”, “nie umiem”.“ Wszystkie sformułowania wypowiadane przez dzieci, które tłumaczą poczucie utraty i które maskują poczucie zmniejszonej wartości i poczucie winy: “moi rodzice mnie nie kochają”, “nikt mnie nie lubi”, “to z mojej winy”, “jestem zły”.
trudności w myśleniu i w koncentracji uwagi – powodują często ucieczkę, odmowę wykonywania zadań szkolnych. Rodzice i nauczyciele czasem mają tendencje do nazywania takiego zachowania lenistwem. Możliwa jest też sytuacja odwrotna, kiedy dziecko siedzi godzinami nad książkami, ale nie jest w stanie nic zapamiętać.
zaburzenia łaknienia – pojawiające się zachowania anorektyczne, bulimiczne lub ciągłe podjadanie.
trudności ze snem – dzieci mogą odmawiać chodzenia spać, co powoduje konflikty z rodzicami, pojawiają się koszmary nocne, obawa o życie rodziców, lęki przed śmiercią rodziców.
bóle brzucha, bóle głowy
myśli o śmierci lub samobójstwie – czasem wyrażane wprost, czasem za pomocą obrazków i listów. Często dopiero słowa dotyczące śmierci są motywem, który kieruje rodziców na konsultacje do psychologa czy psychiatry.
dzieci depresyjne, w gabinecie psychologa dziecięcego, bardzo często przy wykonywaniu różnych czynności mówią: “ja nie umiem”, “nie wyjdzie mi”, “to jest brzydkie”. A w zabawie dominuje tematyka porażki, niezdolności do podjęcia zabawy, zauważa się też wyostrzoną wrażliwość dziecka na uszkodzone zabawki: “to jest popsute”, “wszystko zniszczone”.
regresja – może pojawić się moczenie nocne, powrót do wcześniejszych faz rozwojowych, dziecko “przestaje” wykonywać czynności, których już się nauczyło.

Warto wiedzieć, że wystąpienie jednego, czy dwóch z opisanych wyżej objawów nie wskazuje na depresje, ale wystąpienie ich kilku, ich trwałość w czasie oraz wyraźna zmiana zachowania dziecka powinny skłonić rodziców do wizyty u psychiatry bądź psychologa dziecięcego.

Niestety często bywa tak, że objawy są lekceważone albo negowane przez otoczenie, a dziecko przez długi czas pozostaje w stanie depresyjnego cierpienia. Do psychologów rodzice z dziećmi trafiają najczęściej wtedy, kiedy już młody człowiek mówi wprost o śmierci i samobójstwie, rysuje groby lub kiedy zaczyna się samookaleczać a dużo wcześniej można zaobserwować, że dziecko potrzebuje pomocy. U młodszych dzieci z depresją często powód zgłoszenia dotyczy „złego zachowania” lub regresji w zachowaniu jak np. moczenie nocne.

Poza cierpieniem jakie odczuwa dziecko, nie udzielenie odpowiednio szybko pomocy, będzie powodować nieprzystosowanie dziecka do wymagań szkolnych, wtórne poczucie niskiej wartości: “nie nadaję się do niczego”, “nic mi nie wychodzi” jak i niezrozumienie między dzieckiem i rodzicami. Objawy mogą prowadzić do kolejnych trudności takich jak zaburzenia lękowe, zaburzenia zachowania, zaburzenia opozycyjne i przestępcze. Nagły spadek dotychczasowych dobrych ocen powinien zaalarmować rodziców.

Jak wygląda leczenie depresji u dzieci?

U małych dzieci bardzo ważna jest prewencja – szczególnie na poziomie relacji matka-dziecko i też często do 2-3 roku życia psychoterapia polega na pracy psychologa z matką i dzieckiem. Często dzieje się tak, gdy matka choruje na depresję poporodową.

Przy depresji starszego dziecka pomoc psychterapeutyczna udzielana jest w formie indywidualnej terapii dziecka wraz z równoległymi konsultacjami rodzicielskimi, bądź zalecana jest terapia rodzinna (systemowa).

Oddziaływania terapeutyczne nie powinny ograniczać się tylko do małego pacjenta, ale obejmować powinny cały system rodzinny.

Leki przeciwdepresyjne u dzieci stosowane są tylko w przypadkach ciężkiej depresji, nieustępującej pod wpływem psychoterapii, terapii relacyjnej czy modyfikacji warunków życia. Farmakoterapia jest więc leczeniem drugiego rzutu.

Zapraszamy na konsultacje do psychologów i psychoterapeutów specjalizujących się w pracy z dziećmi.

Zapraszamy do psychologa dziecięcego we Wrocławiu: