Trauma w dzieciństwie to niewidzialny wróg, który potrafi rzucić cień na całe życie. Głębokie rany emocjonalne, choć niewidoczne dla oka, mogą kształtować rozwój dziecka, wpływając na jego zdolność do budowania zdrowych relacji, radzenia sobie ze stresem i odnalezienia własnej wartości. Jednak na pewno istnieje w takiej sytuacji nadzieja – terapia traumy. Terapia dziecka doświadczonego traumą jest niewątpliwie wyzwaniem stojącym przed specjalistą oferującym pomoc w tym zakresie.
Istnieją różne podejścia terapeutyczne, dzięki którym dzieci mogą odzyskać swoją wewnętrzną siłę, nauczyć się przezwyciężać bolesne wspomnienia i krok po kroku budować lepszą przyszłość.
Pierwotnie, w początkowych publikacjach, zjawisko traumy było definiowane jako stresor, który wykracza poza zakres zwykłych ludzkich doświadczeń. Istotne wydawało się być rozróżnienie tego zjawiska od innych, mniej intensywnych stresorów, takich jak codzienne trudności czy istotne, trudne wydarzenia życiowe. Badania empiryczne wykazały znaczne różnice indywidualne w reagowaniu na wydarzenia traumatyczne (Lis-Turlejska, 2005; Popiel i Pragłowska, 2009; Zawadzki i Strelau, 2008). Liczne badania wskazują również, że silnie stresujące zdarzenia, które mogą wywołać traumę, są powszechnym zjawiskiem w populacji ogólnej (Lis-Turlejska, 2005).
Potrzeba dogłębnej analizy zagadnienia traumy wynika z kilku czynników:
- rosnącego zapotrzebowania na profesjonalne wsparcie w obliczu wzrastającego ryzyka jej wystąpienia,
- trudności związanych z diagnozowaniem traumy oraz jej skutków,
- różnic w objawach klinicznych traumy w porównaniu do reakcji na normatywne doświadczenia życiowe.
Do zdarzeń traumatycznych zaliczamy na przykład: katastrofy naturalne, śmierć rodzica, maltretowanie lub wykorzystanie seksualne, bycie ofiarą lub świadkiem przemocy domowej, poważny wypadek komunikacyjny. Ważne jest także uwzględnienie regulacji prawnych dotyczących ofiar traum oraz sprawców (np. przemoc, wypadek komunikacyjny). Jednym z dokumentów, który ma pomóc w określeniu organizacji ochrony dzieci i nastolatków w placówkach są Standardy Ochrony Małoletnich. Istnieje obowiązek opracowania takiego dokumentu nałożony na dyrektorów placówek, który został opisany w nowej ustawie, według której standardy mają zostać opracowane do 15 sierpnia 2024 roku.
Zrozumienie zakresu i oceny nasilenia traumy jest kluczowe dla diagnozowania jej skutków oraz planowania wsparcia. Należy pamiętać, że doświadczenie traumy nie jest równoznaczne z powstaniem urazu psychicznego. U niektórych dzieci takie traumatyczne wydarzenie może być po prostu przykre. To, jakie znaczenie później będzie nadane zdarzeniu, będzie zależało od wieku i poziomu rozwoju dziecka, w którym to zdarzenie wystąpiło, od czasu trwania czynnika traumatyzującego, a także sposób, w jaki dziecko rozumie to wydarzenie. To z kolei będzie warunkowane charakterem, temperamentem, prężnością psychiczną i wrażliwością, dostępnymi dziecku strategiami radzenia sobie, ale też istnieniem (bądź brakiem) silnych więzi emocjonalnych, dostępu do wsparcia i reakcjami bliskich osób (Cohen, Mannarino, Deblinger, 2011).
Diagnoza dziecka w procesie terapii traumy
Bardzo ważna w procesie terapii traumy jest wnikliwa diagnoza, która pozwala opracować właściwy indywidualny plan terapii. Na każdym etapie powinna być ona weryfikowana. Początkowo jej celem jest ocena wpływu ekspozycji traumatycznej na funkcjonowanie dziecka i zweryfikowanie jego ogólnego stanu fizycznego i psychicznego. Zdarza się, że wykorzystywane są standaryzowane narzędzia do rozpoznania objawów PTSD.
Proces diagnostyczny polega na zgromadzeniu informacji na temat sytuacji, w której dziecko się znajduje, a także w jakiej znajdowało się wcześniej, znaczenia urazu psychicznego dla niego samego, jak i rodziny, oraz na rozeznaniu w zasobach i dostępnych źródłach pomocy i wsparcia. Ocenia się również „zdolność dziecka do ujawnienia lub przynajmniej potwierdzenia zdarzenia traumatycznego. Uzyskane informacje stanowią podstawę oceny poziomu unikania, jakiego może doświadczyć dziecko w związku z urazem” (Grzegorzewska, Cierpiałkowska, Borkowska, 2020). Po przeprowadzonej diagnozie, dziecko jak najszybciej jest objęte pomocą. Zdarza się jednak, że terapia podejmowana jest z opóźnieniem, gdy istnieje kontakt ze źródłem urazu, przejawiane są zamiary samobójcze lub aktywne używanie substancji psychoaktywnych.
Celem terapii dzieci doświadczonych traumą będzie przywrócenie równowagi poprzez opanowanie i zintegrowanie traumy, najpierw poprzez zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności, a także poprzez pomoc w złagodzeniu nieprzyjemnych objawów. Później, w toku terapii dziecko przyjmuje traumatyczne zdarzenie jako integralny element osobistych doświadczeń tak, by wzmocnić poczucie kontroli i własnej skuteczności. „W przeciwnym razie większość energii dziecka zostanie przeznaczona na obronę przed tym, co wydaje się obezwładniające i przerażające” (Grzegorzewska, Cierpiałkowska, Borkowska, 2020).
Zachęcamy do przeczytania:
Pierwsza wizyta z dzieckiem u psychologa
Pierwsza wizyta z nastolatkiem u psychologa
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
- terapię rodzinną
autor: Aleksandra Chwiesiukowicz – psycholog
bibliografia:
- Cohen, J.A., Mannarino, A.P., Deblinger, E. (2011). Terapia traumy i traumatycznej żałoby u dzieci i młodzieży. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Grzegorzewska, I., Cierpiałkowska, L., A. Borkowska R. (2020. Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Lis-Turlejska, M. (2005). Traumatyczne zdarzenia i ich skutki psychiczne. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN
- Popiel A. i Pragłowska, E. (2009). Psychopatologia reakcji na traumatyczne wydarzenia. W: J. Strelau, B. Zawadzki i M. Kaczmarek (red.), Konsekwencje psychiczne traumy: uwarunkowania i terapia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
- Zawadzki, B. i Strelau, J. (2008). Zaburzenia pourazowe jako następstwo kataklizmu. Nauka, 2
