Kiedy człowiek doświadcza złości, serce zaczyna szybciej bić, oddech przyspiesza, ciało napina się, a skóra czerwienieje. Dziecko często nie rozumie, co się z nim dzieje i nie wie jak odpowiednio zareagować, aby rozładować napięcie. Pojawiają się: krzyk, płacz, rzucanie zabawkami, a nawet agresja skierowana w stronę rodziców czy rówieśników.
Złość jest pożyteczna i dobra, gdyż daje informację: co nam się nie podoba, nasze granice zostały przekroczone, a potrzeba bezpieczeństwa jest niezaspokojona. Motywuje nas również do zmiany i zadbanie o siebie. Trudne w odbiorze nie jest to, że dziecko się złości, a raczej sposób w jaki wyraża swoją złość. To do nas dorosłych należy wyposażenie dziecka w odpowiednie sposoby wyrażania złości, które są społecznie akceptowane.
Poniżej kilka ćwiczeń wspomagających rodziców w nauce opanowania złości przez dzieci. Podzielone są na 3 kategorie. Rozpoznawanie, wyrażanie i wyciszanie. Każdy z tych elementów powinien następować po sobie.
Rozpoznawanie:
- Rozpoznawanie złości u siebie
W momencie, kiedy pojawia się złość zwróć uwagę na sygnały, które wysyła ci ciało. Drżące ręce, przyspieszony oddech, zaciskają się pięści, może też ucisk w żołądku? Każdy człowiek reaguje inaczej, dlatego ważne, żeby dziecko potrafiło rozpoznać moment, kiedy pojawia się złość właśnie u niego. Wspólnie z dzieckiem wypisz jakie sygnały pojawiającej się złości wysyła ciało twojemu dziecku. Możesz te obszary zaznaczyć również na konturze człowieka, aby dziecko lepiej zapamiętało.
- Jak wygląda moja twarz
Porozmawiajcie z dzieckiem o tym, co je złości. Może to być wiele sytuacji jak np.
– gdy, ktoś jest niemiły dla dziecka,
– gdy jest bite,
– gdy przegrywa w wyścigu,
– gdy ktoś obraża je, itp.
Daj szansę dziecku opowiedzieć o swoich doświadczeniach. Poćwiczcie w lusterku wyrażanie złości i naśladowanie zdenerwowanej miny. Nie zawsze dzieci potrafią okazywać złość w sposób zrozumiały dla innych. Niech dziecko przyjrzy się swojej twarzy w lustrze i zobaczy, jak wygląda podczas okazywania złości. Towarzysz dziecku w tych doświadczeniach i wspólnie z nim ćwiczcie.
- Niesforny piesek
Zaproś dziecko do zastanowienia się nad tym, jak złość może wyglądać. Popatrzcie na złość jak na niesfornego psa, którego trzeba trzymać na smyczy, aby nie narobił szkód. Nadajcie mu imiona. Porozmawiajcie o tym:
– Jak odczuwam moją złość?
– Co się ze mną dzieje?
– Jakie myśli pojawiają się w głowie?
– Co wtedy robię?
- Twarze w złości
Z kolorowych czasopism wytnijcie twarze różnych ludzi. Spróbujcie wspólnie z dzieckiem odnaleźć te, na których osoba jest zdenerwowana lub zła. Niech dziecko przy każdej postaci uzasadni swój wybór. Po czym poznał, że dana osoba jest zła?
Wyrażanie:
- Nazwij to, co odczuwasz.
W życiu pojawia się sporo sytuacji wywołujących różne emocje. Wszystkie wpływają i uczą nas odpowiedniej reakcji na daną sytuację. Jeżeli umiejętnie zaczniemy nazywać emocje, które się pojawiają, będzie to duży krok do znalezienia rozwiązania i szukania pomocy.
Ćwicz z dzieckiem nazywanie emocji. „Jestem zły, zdenerwowany, wściekły, zagniewany, zirytowany”. To wszystko synonimy słowa złość. Gdy my jako rodzice będziemy je nazywać i uczyć stopniować poziom złości, dzieci też zaczną tak się z nami komunikować.
- Rysunek – Portret złości
Zachęć dziecko do wykonania rysunku. Zadaj dziecku pytanie: „Gdyby złość mogła być osobą, jak by wyglądała?”. Jeśli dziecko zechce przedstawić złość jako zwierzątko, pozwól na to. Zwróć uwagę dziecku, by było widać po postaci jaką emocję wyraża. Po zakończonej pracy zapytaj o dobór kolorów i interpretacje.
- Bitwa na kulki
Zaproponuj dziecku zabawę w bitwę na kulki. Będziecie mieli 1 minutę na tworzenie z papieru jak najwięcej kul. Podziel pokój na 2 połowy, zaznacz je sznurkiem lub poduszkami. Każda osoba zajmuje określoną połowę. Na odpowiedni sygnał, osoby przerzucają kulki na drugą stronę pokoju. Wygra ta osoba, na połowie której, po upływie określonego czasu pozostanie mniej kul. Dla utrudnienia i wzmacniania reagowania na sygnały, wprowadź komendy „Złość” – wtedy rzucamy kulki, „Stop” – wtedy zatrzymujemy ruch.
Zabawę można wykorzystać do ćwiczeń w bezpiecznym wyrażaniu złości.
Wyrzuć złość ze swojego ciała
W tej zabawie ogranicza nas tylko fantazja. Wymyślcie jak najwięcej bezpiecznych sposobów na wyrzucenie z siebie złości i zapiszcie je na dużej kartce papieru. Mogą to być m.in.:
– mocno tupnij w podłogę,
– pobiegaj,
– zrób kilka ćwiczeń np. pajacyki,
– boksuj się z powietrzem,
– uderzaj w poduszkę,
– podskakuj tak długo, jak starczy ci sił, itp.
Potem przy każdej sytuacji, która wywołuje złość, spróbuj zaproponować pomysły dziecka na wyrzucenie złości.
Wyciszanie:
- Oddechy
Spróbuj nauczyć dziecko umiejętnego oddychania. Bardzo powoli nabierz powietrze i powoli wypuszczaj. Ważne, żeby oddech docierał, aż do brzucha – niech unosi się i opada miarowo. Spróbuj stosować tą metodę za każdym razem, kiedy zdenerwujesz się. Napięcie powinno stopniowo odpuszczać, a do ciała powracać spokój.
- Przeliczanie
To metoda odwracania uwagi od źródła złości. Zaproponuj dziecku metodę przeliczania od 10 w dół do 0, od 20 w dół co dwa, bądź dla starszych dzieci od 50 co 5 w dół. Ćwiczenie to z pozoru proste przynosi rezultaty, gdyż im bardziej skoncentrujesz swoją uwagę na tej czynności, tym lepszy będzie efekt. Dajemy sobie w ten sposób czas na wyciszenie emocji i do głosu zaczyna dochodzić rozum.
- Chmurka
Daj dziecku szablon chmurki, z wyciętym dziurkaczem otworem. Powiedz, że będzie to chmurka pomagająca poradzić sobie ze złością, pozwól, by dziecko ozdobiło ją według własnego uznania. Możesz zasugerować, by była w spokojnych kolorach, bo ma ona wyciszyć emocje. Następnie zawiąż chmurkę na nitkę i przedstaw dziecku metodę relaksacji- wydychania powietrza na chmurkę bardzo powoli i spokojnie.
- Słoik spokoju
Zaproponuj dziecku wykonanie własnego słoiczka spokoju. Narzędzia, które pomaga uspokoić emocje, gdy największa złość została już wstępnie opanowana (wg pomysłu Marii Montessori). Pobudza on zdolność dziecka do koncentracji, a z drugiej strony – stabilizuje poziom energii w organizmie.
Należy przygotować: przezroczysty słoik z nakrętką, klej brokatowy, brokat sypki, barwnik spożywczy, przezroczysty szampon lub mydło, gorącą wodę. Napełnij słoik wodą na ¾ wysokości, dolej mydło oraz pozostałe składniki wg uznania. Zakręć dokładnie i pozwól dziecku poznać zalety słoiczka, zachęcaj do korzystania w odpowiedniej sytuacji. Dziecko doświadcza, że w momencie napięcia (złości) może potrząsnąć słoikiem, a potem przyglądać się jak drobinki opadają, tak jak jego złość powinna opadać.
Złość u dziecka jest naturalnym zjawiskiem. Naszym celem jest nauczyć dziecko odpowiednio ją rozpoznać, zaakceptować i wyrazić. Pamiętaj również, że istotne przy wybuchach złości u dziecka jest podkreślenie i rozgraniczenie dziecka od jego niewłaściwych zachowań. Postaraj się stosować komunikaty dotyczące niewłaściwego zachowania, a nie dziecka jako osoby.
„Jesteś mądrym dzieckiem, ale to zachowanie było niewłaściwe.”
„Kocham cię, dlatego nie mogę pozwolić abyś swoim zachowaniem robił krzywdę innym.”
Pamiętaj rodzicu, że umiejętność panowania nad emocjami to taka sama umiejętność, jak każda inna. Należy wielokrotnie ją ćwiczyć, praktykować, aby mówić o jej opanowaniu.
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży we Wrocławiu i w Wałbrzychu:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
- terapię rodzinną
autor: Agnieszka Karbowska – pedagog, certyfikowany trener TZA i TUS
