„Nie ma trudniejszej próby dla rodziców niż stwierdzenie własnej bezradności w razie fizycznego czy psychicznego cierpienia ich dziecka, ani cięższej próby dla dziecka niż utrata poczucia bezpieczeństwa egzystencjalnego, utrata naturalnego zaufania, jakie czerpie od dorosłych”
F.Dolto
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) to jednostka chorobowa zaliczana do zaburzeń odżywiania. Najczęściej występuje w okresie adolescencji u osób w wieku 15-19 lat (z tendencją do obniżania dolnej granicy wieku). Czasami zdarzają się przypadki obecności zaburzeń odżywiania u młodszych dzieci w wieku 7-8 lat. Mimo wszystko to właśnie okres dojrzewania jest przeważający, jeśli chodzi o diagnozowanie anoreksji.
Jadłowstręt psychiczny może ujawniać się zarówno u nastoletnich dziewcząt jak i chłopców. Chorzy odczuwają głód, muszą z nim nieustannie walczyć. Ich celem jest osiągnięcie szczupłej sylwetki, wytrwanie w swoim postanowieniu oraz nadmierna kontrola. Wszelkie myśli, zachowania osób z anoreksją oscylują wokół tematu jedzenia, analizowania odchudzających diet, liczenia kalorii, analizowania kaloryczności produktów. Następstwem anoreksji jest to, że osoby te wycofują się ze społecznego życia, fiksując się na sferze jedzenia i postrzeganiu własnego ciała. Chorzy próbują oszukać swój żołądek w różny sposób np. poprzez ssanie kostek lodu.
DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) jest jednym z najpowszechniejszych zestawień kryteriów diagnostycznych związanych ze zdrowiem psychicznym. Aktualnie obowiązuje DSM-5, wskazując, następujące kryteria diagnostyczne jadłowstrętu psychicznego (APA, 2018):
- Ograniczenie podaży energii w stosunku do zapotrzebowania, prowadzące do wystąpienia niedostatecznej masy ciała, określonej w odniesieniu do wieku, płci, krzywej rozwoju (trajektorii rozwoju) i stanu zdrowia. Niedostateczna masa ciała jest definiowana jako masa ciała utrzymująca się poniżej minimalnej prawidłowej masy ciała lub, w przypadku dzieci i osób dorastających, poniżej minimalnej oczekiwanej masy ciała.
- Intensywna obawa o zwiększenie masy ciała lub przytycie albo utrzymujące się zachowania wpływające na zmniejszenie masy ciała, nawet w przypadku występowania niedostatecznej masy ciała.
- Zakłócenie w zakresie postrzegania masy ciała lub kształtu własnego ciała, nadmierny wpływ masy ciała lub kształtu ciała na samoocenę albo uporczywy brak postrzegania występującej niedostatecznej masy ciała jako problemu.
Klasyfikacja DSM-5 (Butcher, Mineka, Hooley, 2017) wskazuje też istnienie dwóch postaci anoreksji:
- ograniczająca- osoby z tym typem anoreksji ograniczają ilość spożywanego pokarmu, stosują restrykcyjne diety, głodówki, wykonują nadmierną aktywność fizyczną;
- z napadami objadania się/przeczyszczania (bulimiczna)- osoby regularnie objadają się lub przeczyszczają (sposoby na przeczyszczanie to m.in. stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych, a także wywoływanie wymiotów czy wykonywanie lewatywy).
Istotną różnicą między klasyfikacją DSM-4 a DSM-5 w przypadku anoreksji jest to, iż w najnowszej klasyfikacji zrezygnowano z kryterium dotyczącego braku występowania miesiączki. Obecnie przyjmuje się, iż nie jest to wymóg konieczny w przypadku diagnozowania jadłowstrętu psychicznego. W diagnozie anoreksji istotne jest także wykluczenie somatycznych powodów utraty masy ciała np. zaburzenia jelitowe, przewlekłe choroby wyniszczające, guzy mózgu (Ziółkowska, Wycisk, 2019).
Zaburzenia odżywiania znacznie różnią się od innych zaburzeń, zwłaszcza tym, że mogą one przeplatać się między sobą. W trakcie występowania zaburzeń, pacjenci mogą przenikać np. między diagnozą anoreksji i bulimii, a następnie z powrotem wrócić do anoreksji, czy przechodzić między typami jadłowstrętu psychicznego. Oprócz tego zaburzenia odżywiania współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi m.in. depresją, zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi, nadużywaniem substancji psychoaktywnych, a także zaburzeniami osobowości (Grzegorzewska, Cierpiałkowska, Borkowska, 2020).
Anoreksja wpływa na cały organizm, powodując wiele różnorodnych problemów zdrowotnych. Do najczęstszych należy anemia, niedobór tiaminy, obrzęk stawów, słabe mięśnie, niskie ciśnienie krwi, uszkodzenia mięśnia sercowego, pojawiają się złamania i ryzyko osteoporozy, brak miesiączki, zaburzenia endokrynologiczne, opóźnienie lub całkowite zahamowanie rozwoju cech płciowych, uszkodzenia nerek, zmiany w funkcjonowaniu chemicznym mózgu (Butcher, i in., 2017). Jest to choroba śmiertelna, przyczyną zgonów osób chorych na anoreksję są albo powikłania somatyczne albo śmierć samobójcza. Istotne jest niebagatelizowanie niepokojących objawów, jeśli bliscy zauważą trudności i skierują się po pomoc, to są w stanie uratować tej osobie życie. Szurowska (2019) wskazuje na zachowania u nastolatka, na które warto zwrócić uwagę:
- stosowanie restrykcyjnych diet, głodówek;
- nadmierne skupianie się na wartościach kalorycznych produktów żywieniowych,
- dzielenie produktów na dozwolone i zakazane,
- odmawianie jedzenia, tłumaczenie się: „jadłam zanim wróciliście z pracy”, „byliśmy po szkole na pizzy”, „jadłam u przyjaciółki”;
- ograniczanie wspólnych posiłków, nastolatek zabiera talerz z jedzeniem do swojego pokoju, unika rodzinnych posiłków;
- chowanie jedzenia, wyrzucanie;
- wykonywanie intensywnych i długich ćwiczeń fizycznych,
- noszenie szerokich ubrań by ukryć spadek masy ciała,
- stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych, odchudzających;
- szybki spadek wagi,
- częste ważenie się,
- wychodzenie do toalety zaraz po posiłku,
- zniekształcony obraz własnego ciała,
- izolowanie się, wycofanie z kontaktów społecznych;
- sztywne reguły, rytuały dotyczące jedzenia;
- uczucie zimna,
- bóle brzucha,
- omdlenia,
- kołatanie serca,
- wypadające włosy, łamiące się włosy i paznokcie;
- bolesne skurcze,
- postępująca próchnica,
- nadżerki przełyku, bóle gardła;
- huśtawki nastrojów,
- nasilony perfekcjonizm,
- zaburzenia koncentracji,
- nadmierny krytycyzm,
- nasilony perfekcjonizm.
W przypadku anoreksji priorytetową kwestią jest przywrócenie pacjentowi wagi, do takiego poziomu, który nie zagraża jego życiu. W niektórych przypadkach leczenie związane jest z hospitalizacją. Samo leczenie jest bardzo złożonym procesem, zaangażowanych jest wielu specjalistów m.in.: kardiolog, endokrynolog, gastrolog, nefrolog, ginekolog. Ich zadaniem jest doprowadzić do stabilizacji somatycznej pacjenta, pomóc w regeneracji całego organizmu. Oprócz hospitalizacji duże znaczenie ma również psychoterapia. Liczne badania oraz obserwacje kliniczne wskazują, iż utrzymanie długoterminowej remisji objawów anoreksji nie jest możliwe bez wsparcia psychoterapeuty. Indywidualna psychoterapia przy jadłowstręcie psychicznym powinna trwać minimum rok, a psychoterapia w formie wsparcia podtrzymującego może trwać do kilku lat. W przypadku nastolatków zaleca się także udział w terapii rodzinnej. System rodzinny może jawić się jako czynnik, który uruchamia i podtrzymuje objaw lub być pozytywnym czynnikiem, mającym wpływ na efektywność leczenia.
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
autor: Daria Ziemba- psycholog, arteterapeuta, certyfikowany trener umiejętności społecznych
bibliografia:
- American Psychiatric Association. (2018). Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń Psychicznych DSM-5. Wrocław: Edra Urban & Partner
- Brytek-Matera, A. (2021). Zaburzenia odżywiania. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie
- Butcher, J.N., Mineka, S., Hooley, J.M. (2017). Psychologia zaburzeń DSM-5. Sopot: GWP.
- Grzegorzewska, I., Cierpiałkowska L., Borkowska A.R., (red.) (2020). Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
- Szurowska. B. (2019). Zaburzenia odżywiania. Jak rodzina może pomóc dziecku cierpiącemu na anoreksję. W: B.Szurowska (red). Rodzina w sytuacji trudnej. Zdążyć z pomocą. (s.32-52).Warszawa: Difin
