Dzieci z opóźnionym rozwojem mowy (będę nazywać tę grupę wymiennie jako: grupa pierwsza bądź grupa orm) oraz dzieci z ASD (grupa druga, grupa ASD) wymagają specjalistycznej konsultacji oraz adekwatnego wsparcia. Poniżej przedstawione zostaną objawy charakterystyczne dla obu grup oraz różnice, które są istotne w kontekście diagnostyki i programowania terapii.
Nie wszystkie wystąpią u każdego dziecka, nie wszystkie w takim samym zakresie i nie wszystkie w danym obszarze. Objawy są często zróżnicowane i bardzo indywidualne.
U dzieci z opóźnieniem rozwoju mowy występuje zazwyczaj prawidłowy rozwój motoryczny, bez obserwowanych nietypowych wzorców ruchowych. U dzieci z ASD rozwój jest zróżnicowany w zależności od czasu nabycia umiejętności ruchowych tj. zgodnie z czasem rozwoju danego zachowania/czynności np. siedzenia, chodzenia. Ten rozwój może być opóźniony bądź przyspieszony. Na tym etapie mogą uwidocznić się nietypowe wzorce ruchowe tj. chodzenie na palcach, czy też trudności w zakresie koordynacji ruchowej.
Dzieci z opóźnieniem rozwoju mowy najczęściej nie doświadczają zaburzonego cyklu snu i czuwania w ciągu doby, jak również nie obserwuje się zazwyczaj nasilenia w zakresie płaczu czy krzyku. U dzieci z ASD częściej zgłaszane są przez ich najbliższych, nieprawidłowości związane z czasem snu i czuwania, występować może skrócenie snu, obserwowane są momenty nasilenia płaczu i krzyku pomimo zewnętrznych oznak komfortu u dziecka.
U dzieci w pierwszej grupie występuje normatywny rozwój wczesnej komunikacji społecznej. Dzieci nawiązują kontakt wzrokowy w interakcjach z innymi bliskim osobami, pojawia się uśmiech społeczny, jego odwzajemnianie. Dzieci w różny sposób reagują na bliskich i osoby nieznane w zakresie gestów i mimiki. Zaobserwować można prawidłowe utrzymanie wspólnego pola uwagi, dzieci naśladują wydawane przez inne osoby dźwięki, a także naśladują ruchy, zachowania prezentowane przez rodziców w zabawie, czy też wskazują rzeczy/zabawki. Zauważyć można, prawidłowe rozumienie intencji drugiej osoby. Natomiast u dzieci z ASD może wystąpić problem z nawiązaniem kontaktu wzrokowego, uśmiech może nie być odwzajemniany. Dziecko w pewnym lub niewielkim stopniu reaguje mimiką i gestami na inną osobę, lub nie odpowiada wcale. Reakcje na inne osoby mogą być nieznaczne, również w zakresie wspólnego pola uwagi, rozumienia intencjonalności. Wskazywanie jest zazwyczaj okazjonalne, nietypowe lub dziecko nie wskazuje rzeczy wokół siebie. W zakresie naśladownictwa dźwięków oraz ruchów obserwowana jest pewna trudność lub brak tego typu zachowań.
Gaworzenie u dzieci z opóźnieniem rozwoju mowy pojawia się i może częściej występować w kontaktach z bliskimi osobami. W grupie dzieci z ASD może nie wystąpić, a jeśli się pojawi, to często odroczone w czasie, słabo zróżnicowane i niekoniecznie powiązane z obecnością opiekunów. Można również zauważyć, że dziecko nie reaguje na mamę czy tatę, bądź reakcja jest odroczona w czasie, nie dzieli się z nimi emocjami, w przeciwieństwie do dzieci z opóźnieniem rozwoju mowy, których reakcja jest zdecydowana i rozpoznawalna.
Co do przyjmowania pokarmów, w grupie ASD może wystąpić wybiórczość pokarmowa i niechęć do przyjmowania pewnych pokarmów, natomiast w grupie orm, dzieci częściej sięgają po różne pokarmy i konsystencje, w mniejszym stopniu odmawiają przyjmowania nowych pokarmów. To niezwykle ważny aspekt w rozwoju mowy, wymieniane funkcje jak: gryzienie, żucie, połykanie oraz prawidłowy tor oddechowy mocno powiązane są z prawidłową artykulacją i bezpośrednio na nią wpływają.
Wraz z wiekiem dzieci nabywają umiejętności rozumienia tego, co ktoś do nich mówi, prostych komunikatów werbalnych, u dzieci z grupy drugiej możemy obserwować pewne trudności w tym zakresie, jednakże zależne jest to od nasilenia objawów ASD, u dzieci z opóźnionym rozwojem mowy odbywa się to najczęściej stopniowo.
Kolejnym etapem jest rozumienie kategorii wyrazów, zazwyczaj w grupie orm odbywa się ona zgodnie z wiekiem, w przypadku dzieci z ASD zauważa się pewną trudność w rozumieniu przymiotników i przysłówków. Rozumienie rzeczowników i czasowników jest łatwiejsze. Różnica widoczna jest również w zakresie zaimków osobowych, w grupie ASD ich rozumienie jest trudniejsze niż zaimków wskazujących. Przyimki najczęściej też stanowią trudność na dzieci z orm i ASD, tempo ich zrozumienia jest w obu grupach różne, najtrudniej ich zrozumienie odnosi się do dzieci z ASD i dotyczy przyimków złożonych, np. sponad, dookoła, poprzez. Kolejną kategorią jest rozumienie wyrazów abstrakcyjnych, widoczna jest zdecydowana różnica. Dzieci z ASD doświadczają w tym zakresie wielu trudności, które mogą się utrzymywać, w grupie orm rozwój w tym zakresie jest zazwyczaj prawidłowy. W obu grupach najszybciej rozumiane są wyrazy odnoszące się do konkretów.
W przygotowaniu materiał dotyczący dalszych etapów w zakresie rozwoju mowy w ujęciu różnicującym obie grupy.
W naszym Centrum realizujemy:
- diagnozę spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
- diagnozę spektrum autyzmu u dorosłych
- Trening Umiejętności Społecznych dla dzieci i młodzieży
- Trening Umiejętności Społecznych dla dorosłych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- Trening Umiejętności Wychowawczych
- psychoedukację dla rodziców dzieci z diagnozą spektrum
autor: Monika Libera-Pierścińska
bibliografia:
- Kwasiborska-Dudek, D. Emiluta-Rozya: Diagnoza i terapia logopedyczna małego dziecka z zaburzeniem ze spektrum autyzmu (ASD).
- Pisula: Autyzm przyczyny, symptomy, terapia.
- Janas-Kozik, K. M. Wilczyński (red): Zaburzenie ze spektrum autyzmu Od diagnostyki po odpowiednie postępowanie.
