Wiek przedszkolny, zwany też okresem średniego dzieciństwa, przypada na 3- 6 rok życia. Dziecko rozpoczynające ten etap charakteryzuje się rozwojem motorycznym i sensorycznym umożliwiającym mu poruszanie się. Zdobywa wiele doświadczeń na temat właściwości obiektów fizycznych oraz relacji między nimi. Jest to czas, gdy dziecko nabiera wprawy w wykonywaniu czynności samoobsługowych (jedzenie, ubieranie się, korzystanie z toalety). Opanowuje werbalnie i niewerbalne sposoby porozumiewania się z innymi.
Podążając za M. Tyszkową najważniejszymi osiągnięciami tego okresu jest dążenie do samodzielności i odpowiedzialnego podejmowania różnych działań wynikających z:
- odczuwania siebie samego jako podmiot własnych działań i przeżyć,
- zdobywania znacznego zasobu wiedzy o świecie,
- odkrywania świata zewnętrznego innych ludzi,
- dostrzegania towarzyszącego zabawie świadomego uczenia się i pracy.
W okresie przedszkolnym następuje dynamiczny rozwój funkcji poznawczych takich jak: pamięć, myślenie, uwaga oraz mowa. Aż do 6 r. ż dziecko dziennie zapamiętuje od 9-10 słów. Oprócz nowych słów dzieci tworzą w tym czasie wiele swoich neologizmów. Pojawiają się takie umiejętności jak tworzenie narracji czy prawidłowej konwersacji. Między 4-5 r. ż. to tak zwany wiek pytań. Główną formą aktywności pozostaje zabawa, przekształcająca się od indywidualnej do grupowej, tematycznej i konstrukcyjnej. Natomiast w zakresie aktywności twórczej dziecka dominuje rysunek (łączący w sobie symboliczne i ikoniczne aspekty oznaczania). Ewoluuje od fazy bazgroł do schematu i symboli graficznych. Dziecko w zakresie doświadczeń społecznych pomiędzy 3-6 r.ż posiada szereg sytuacji zmierzających do coraz większej świadomości siebie: stopniowo zaczyna rozumieć swoje emocje, dostrzega potrzeby innych ludzi, reguluje ekspresję emocji, uczy się zdolności radzenia sobie w wielu sytuacjach, które pozwalają mu kształtować prawidłowe kontakty z rówieśnikami oraz dorosłymi. Osiągnięcia dziecka w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby są podstawą do rozwoju emocjonalnego.
Rozwój społeczny można rozpatrywać w dwóch punktów widzenia. Jako socjalizacja, czyli integrowanie się z grupą dzieci oraz jako zdolność do budowania wyobrażeń na temat własnego ja, myślenia i działania w różnych sytuacjach. Dla dzieci ważną szkołą społeczną jest uczenie się poprzez zabawę. Szczególnie ważne są zabawy z wchodzeniem i odgrywaniem ról (rodzinnych czy zawodowych). Jest to przestrzeń również do nawiązywania i wzmacniania kontaktów społecznych z rówieśnikami. Zabawy tematyczne wymagają od uczestników negocjacji i kompromisów, co przyczynia się do rozwoju umiejętności współpracy i współdziałania z innymi oraz akceptacji. Dziecko w okresie przedszkolnym zaczyna rozumieć niezwykły charakter kontaktu społecznego, jakim jest przyjaźń. To nadal czas beztroskiej zabawy, radości i uśmiechu, ale także zadań i obowiązków stawianych dziecku.
W zakresie rozwoju emocjonalnego z typowych emocji w wieku przedszkolnym wymienić można: strach, gniew, złość, radość, wstyd, niechęć czy też zazdrość. Ale właśnie w okresie przedszkolnym uczucia te stają się bardzo wyraziste, zaś ekspresyjność (mimika i pantomimika) wielu czynności służy wyrażaniu przeżyć emocjonalnych. Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe, szybko przechodzi z jednego stanu emocjonalnego w drugi. W tym wieku charakterystyczny jest egocentryzm – dziecko postrzega i ocenia świat najczęściej przez pryzmat własnej osoby, dlatego dużą rolę odgrywają tutaj kontakty społeczne. W miarę jak dziecko wzrasta, jego sposób wyrażania emocji staje się mniej gwałtowny, by ostatecznie właśnie pod koniec okresu przedszkolnego wkroczyć w etap rozwoju uczuć wyższych – intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. To także czas wyjątkowej troski, uwagi i działania rodziców i wychowawców przedszkolnych. Troski i uwagi zorientowanej na wspieranie prawidłowego rozwoju dziecka. Każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie, ale niepokojące sygnały wymagają natychmiastowej interwencji w postaci konsultacji ze specjalistami w poradni psychologiczno-pedagogicznej. W takich przypadkach zaleca się również konsultacje z psychologiem dziecięcym, zajęcia z treningu umiejętności społecznych lub trening pamięci i koncentracji.
Okres przedszkolny można uznać za kluczowy w życiu małego dziecka. Zachodzą tu duże zmiany w rozwoju fizycznym, społeczno-emocjonalnym oraz psychicznym, które wpływają na osobowość człowieka w późniejszym okresie rozwoju. To czas kształtowania się świadomości społecznej, określenie swojej pozycji wśród innych, uczenia się obowiązujących zasad i norm. Nabyte umiejętności oraz pozyskana wiedza mają znaczący wpływ na funkcjonowanie dziecka w późniejszych okresach tj. relacje z rówieśnikami, wyniki w nauce, postrzeganie siebie wśród innych.
autor artykułu: Agnieszka Karbowska – pedagog, arteterapeuta oraz trener TUS i TZA
bibliografia:
- Psychiatria dzieci i młodzieży (2021), Małgorzata Janas-Kozik, Tomasz Wolańczyk,
- Psychologia rozwoju człowieka (2019), Trempała (red.)
- Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat (2007), Frances L. Ilg
