Między rodzeństwem bywa „różnie”. Czasem ich relacje są bardzo pozytywne, bliskie a czasem wręcz nie mogą siebie znieść. Bywa też tak, że te dwie skrajności wzajemnie się przeplatają i są momenty wspólnej, dobrej zabawy oraz chwile kłótni. A jak układ i charakter relacji pomiędzy rodzeństwem zmienia się i czy w ogóle następuje jakaś zmiana, w momencie, gdy jedno z rodzeństwa jest nieneurotypowe?
Rodzeństwo dziecka ze spektrum autyzmu już od najwcześniejszych lat swojego życia nabywa zupełnie inne umiejętności niż jego rówieśnicy. Dużo wcześniej dojrzewa, uczy się wrażliwości i rozwija w sobie poczucie odpowiedzialności. Jakość jego życia warunkuje w dużej mierze postawa rodziców. Muszą oni mieć na uwadze, że ich „zdrowe” dziecko, jest przede wszystkim dzieckiem, które ma swoje sprawy, powody do radości, trosk czy zmartwień i potrzebuje ich uwagi, nawet jeśli nie sprawia problemów wychowawczych i dobrze się uczy. Łatwo tutaj wpaść w pułapkę tzw. bezproblemowego dziecka, czyli moje dziecko dobrze się uczy, wzorowo się zachowuje, więc nie widzę potrzeby poświęcania mu większej uwagi. Rodzice na ogół dużo czasu poświęcają dziecku z zaburzeniami, jego terapiom, pomocy, nauce, a – najczęściej zupełnie nieświadomie – odsuwają „zdrowe” dziecko na boczny tor. To ono musi dostosować się do zaistniałej sytuacji, jego potrzeby schodzą na dalszy plan. Zazwyczaj to on musi dłużej na coś poczekać, ustąpić i być wyrozumiałym dla swojego brata czy siostry ze spektrum. W pewnym momencie może też okazać się, że to „zdrowe” dziecko ma mnóstwo problemów w szkole, nie radzi sobie z emocjami, o wielu rzeczach nie mówi rodzicom, gdyż nie chce dokładać im kolejnych zmartwień. Dlatego rodzice muszą być bardzo czujni. Powinni każdego dnia znaleźć czas (choćby miało to być kilka minut) tylko dla niego, zauważać jego zmiany nastroju, cieszyć się z nim i być jego aktywnymi słuchaczami.
Brat/ siostra dziecka z dysfunkcjami pełni wiele ról. Jest nie tylko towarzyszem zabaw i przyjacielem. Często staje się opiekunem, tłumaczem, terapeutą (np. wspólna zabawa może spełniać rolę terapeutyczną), więc musi nauczyć się właściwych zachowań w różnych możliwych sytuacjach. Te wszystkie role wynikają z samego faktu bycia rodzeństwem, więc jest to sytuacja stosunkowo normalna i naturalna. Natomiast o sytuacji „anormalnej”, która powinna budzić niepokój możemy mówić wówczas, gdy rodzeństwo dziecka ze spektrum autyzmu przejmuje rolę matki czy ojca. Może to mieć miejsce, zwłaszcza gdy dziecko jest starszym bratem lub siostrą młodego człowieka ze spektrum. Przyjmowanie tutaj roli rodzica to zbyt duży ciężar, by przez dłuższy czas mógł spoczywać na dziecięcych barkach.
Wychowywanie dzieci o zróżnicowanych możliwościach rozwojowych jest z pewnością trudnym i dużym wyzwaniem dla rodziców. W ich zatroskanych umysłach mogą rodzić się różne obawy i wątpliwości np.:
- Jak poprzez swoje zachowanie dzieci będą na siebie oddziaływać?
- Czy to będzie korzystne czy niekorzystne dla ich rozwoju?
- Czy zawsze będą dla siebie wsparciem?
- W jaki sposób wytłumaczyć dziecku, że jego brat/ siostra ma spektrum? Czy w ogóle powinniśmy poruszać ten temat?
Te wszystkie powyższe wątpliwości są jak najbardziej normalne i uzasadnione. Ważne, żeby mieć na uwadze, że każde dziecko, niezależnie czy zmaga się z jakimiś deficytami czy nie, potrzebuje uwagi i miłości rodzica. Chce by jego potrzeby zostały dostrzeżone i zaspokojone, chce mieć poczucie, że jest kimś ważnym dla swoich rodziców, na których wsparcie i pomoc może zawsze liczyć. Jeśli zauważymy, że „zdrowe” dziecko nie radzi sobie z emocjami, jest zamknięte w sobie lub zachowuje się nieadekwatnie do swojego wieku, warto również poszukać dla niego wsparcia na zewnątrz. Pozwoli to uniknąć ewentualnych problemów z zachowaniem, buntu czy nawet depresji. Pomocna może być np. terapia rodzinna i/lub rozmowy indywidualne z psychologiem. Warto rozwijać też wspólne zainteresowania/aktywności dla całej rodziny np. gra w planszówki, koncerty, chodzenie po górach, pływanie, fotografowanie itp.
Dla rodzeństwa osób z ASD pomocne mogą okazać się też poniższe pozycje książkowe:
- Roksana Jędrzejewska-Wróbel „Kosmita”,
- Janssen Kolet „Mój brat jak huragan”,
- Luke Jackson „Świry, dziwadła i Zespół Aspergera”,
- Ellen Notbohm „10 rzeczy, o których chciałoby ci powiedzieć dziecko z autyzmem”,
- Beth Hautala „Struś oraz inne zguby”,
- Ivona Březinova „Krzycz po cichu, braciszku”,
- Nora R. Baskin „Zdecydowanie nietypowy”
W naszym Centrum realizujemy:
- diagnozę spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
- diagnozę spektrum autyzmu u dorosłych
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- Trening Umiejętności Wychowawczych
- psychoedukację dla pacjentów i rodzin z diagnozą spektrum
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
- terapię rodzinną
autor: Magdalena Tomaszczyk – pedagog, certyfikowany trener TUS i TZA, psychoterapeuta w trakcie szkolenia
bibliografia:
- Borkowska A., Grotowska B. (2021). Codzienność dziecka z zespołem Aspergera okiem rodzica i terapeuty.
