Terapia psychoanalityczna dzieci i młodzieży

Czym jest psychoterapia psychoanalityczna dzieci i młodzieży?

Terapia psychoanalityczna jest formą terapii i wywodzi się z psychoanalizy. Psychoanaliza była pierwszym nurtem psychoterapii. Wraz z tworzeniem nowych koncepcji rozwojowych oraz metod pracy powstawało coraz więcej różnych odłamów, a za tym również innych nurtów. W przypadku dzieci i młodzieży psychoterapia psychoanalityczna była pierwszą formą rozumienia i leczenia trudności pojawiających się u małoletnich. Tak właściwie, źródła nie są zgodne co do definiowania różnic pomiędzy psychoanalizą a terapią psychoanalityczną. Podają natomiast zasadniczą różnicę pomiędzy terapią dorosłych a dzieci, którą jest uwzględnienie w konceptualizacji problemu kontekstu rodzinnego oraz obecnej fazy rozwoju dziecka. Terapia dzieci uwzględnia również pracę z rodzicami dziecka.

Anna Freud, która była jedną z czołowych przedstawicielek psychoterapeutów psychoanalitycznych dzieci sformułowała parę zasad, które powinny przyświecać psychoterapeutom dzieci, jak i dorosłych oraz opisują najważniejsze założenia psychoterapii.

Psychoterapeuta powinien:

Unikać postawy autorytarnej i eliminować sugestię jako element leczenia.
Odrzucać odreagowanie w działaniu jako narzędzie terapeutyczne.
Podejmować realną interwencję w życie pacjenta tylko, gdy jest to konieczne, to znaczy reagować jedynie w sytuacjach, w których w otoczeniu pacjenta działają siły wyraźnie szkodliwe lub potencjalnie traumatyczne.
Posługiwać się analizą oporu i analizą przeniesienia oraz interpretacją materiału nieświadomego jako podstawowymi narzędziami terapeutycznymi.

Parę faktów z historii rozwoju psychoanalizy dzieci:

Pierwszym opisanym studium przypadku była terapia małego Hansa. Opisany chłopiec miał 5 lat i cierpiał na fobię. Sama terapia, co ciekawe i niespotykane w dzisiejszych czasach, była prowadzona przez ojca Hansa, który był instruowany przez Zygmunta Freuda. Sam Freud przeprowadził w tamtym czasie tylko jedną rozmowę z dzieckiem.
Pierwszą osobą pracującą psychoanalitycznie z dziećmi była z wykształcenia nauczycielka – Hermine Hug-Hellmuth, kładła ona duży nacisk na wychowanie.
Pierwszym analitykiem, który wykorzystał technikę rysunku w pracy terapeutycznej z dzieckiem był Sándor Ferenczi.
Jedną z autorek pierwszych artykułów poświęconych leczeniu dzieci była urodzona w Polsce Eugenia Sokolnicka. Uczestniczyła w psychoanalizie u Z. Freuda oraz S. Ferencziego.
Urodzona również na terenie Polski Sophie Morgenstern uczestniczyła w psychoanalizie u wyżej wymienionej Sokolnickiej i była autorką kilkunastu artykułów oraz książki o tematyce pracy psychoterapeutycznej z dziećmi.

Omawiając temat terapii psychoanalitycznej dzieci należałoby wspomnieć o dwóch autorkach licznych publikacji dotyczących leczenia dzieci, które wpisały się w historię psychoanalizy, a są to Melanie Klein oraz Anna Freud. Ta ostatnia uważała, że materiał który dziecko wnosi na sesję (np. w zabawie) nie pochodzi tylko ze świata fantazji, ale w jakimś stopniu jest odzwierciedleniem rzeczywistości dziecka, której doświadcza na co dzień np. poprzez kontakt z opiekunami. Udział rodziców w procesie terapeutycznym zależy od następujących czynników: wieku dziecka, rodzaju zaburzenia, typu osobowości, ewentualnych zaburzeń u rodziców oraz od postawy terapeuty w odniesieniu do techniki. W odróżnieniu od Freud, Melania Klein uważała, że materiał wnoszony przez dziecko na sesję jest wyłączną reprezentacją wewnętrznego życia dziecka, między innymi obrazów postaci rodzicielskich. Nie jest jednak bezpośrednią kalką życia codziennego ani odtworzeniem sytuacji, których dziecko doświadczyło. Ma on charakter bardziej symboliczny. Każdy z jej małych pacjentów miał swoją szufladę, która była niedostępna dla innych, w której znajdowały się jego rysunku i inne wytwory oraz specjalnie dobrane zabawki.

Jednym z podstawowych narzędzi w psychoterapii psychoanalitycznej jest analiza przeniesienia.

„Czym są przeniesienia? Są to nowe wydania albo kopie pragnień i fantazji […] ożywa wiele wcześniejszych psychicznych doświadczeń. Nie są one odczuwane jako związane z przeszłością, ale przeżywane aktualnie w relacji z osobą lekarza.”

Zygmunt Freud

Anna Freud w stosunku do dzieci wyszczególniła następujące typy przeniesień:

przeniesienie aktualnych relacji dziecka
przeniesienie właściwych danej osobie sposobów nawiązywania relacji
przeniesienie wcześniejszych przeżyć dziecka (to przeniesienie dominuje w przypadku terapii osób dorosłych).

Odróżnienie od siebie wyżej opisanych przeniesień występujących w materiale wnoszonym przez dziecko nie zawsze jest prostym zadaniem. Pomocne w tym zakresie jest bycie w stałym kontakcie z rodzicami, którzy mogą poinformować terapeutę o znaczących wydarzeniach z życia dziecka. Umożliwia to lepsze rozumienie doświadczeń małoletniego, jego aktualnej sytuacji oraz świata wewnętrznych przeżyć. W terapii psychoanalitycznej oprócz przeniesienia występującego u dzieci brane jest także pod uwagę przeniesienie rodziców, które wspólnie wraz z przeniesieniem psychoanalityka tworzą „trójkąt przeniesieniowy” (to pojęcie zostało wprowadzone przez K. Schier). Według Schier w momencie poważnego konfliktu między rodzicami, gdzie następuje rozłam i nie tworzą już w kontakcie z psychoterapeutą spójnej pary rodzicielskiej następuje pojawianie się już nie trójkąta, a „czworokąta przeniesieniowego”. Należy także uwzględnić przeciwprzeniesienie samego analityka, które uważane jest w skrócie za odpowiedź psychoterapeuty na przeniesienie pacjenta. Rozumie się je jako: wszystkie zjawiska w umyśle analityka, które mogłyby w jakikolwiek sposób wpływać na przebieg leczenia. Tutaj niezwykle pomocna dla każdego analityka staje się superwizja, która pozwala na przyjrzenie się z boku dynamice sesji i wyszczególnienie występującego przeniesienia i przeciwprzeniesienia.

Przed rozpoczęciem terapii psychoanalityk przeprowadza konsultacje z rodzicami mające na celu zebranie wywiadu rozwojowego. Poruszane kwestie mogą dotyczyć wieku dziecka, w którym nabywało określone umiejętności, okoliczności i przeżyć dziecka w różnych momentach takich jak np. pierwsza separacja z rodzicem, pójście do żłobka, przedszkola, szkoły, zaprzestanie korzystania z pieluszki, odstawienie od piersi/butelki. Poruszone mogą być także kwestie relacji rodziców dziecka z własnymi rodzicami, sytuacji materialnej i rodzinnej oraz przeżyć rodziców i ich relacji z dzieckiem. Zazwyczaj w toku konsultacji psychoanalityk odbywa spotkanie/spotkania z dzieckiem/nastolatkiem. W zależności od wieku dziecka i poziomu funkcjonowania dobiera aktywności, które pomagają mu w konceptualizacji problemu, z którym zgłosili się rodzice. W tym celu może wykorzystać różnego rodzaju testy czy narzędzia projekcyjne, rysunek, rozmowę, obserwację podczas aktywności dowolnej dziecka. Na końcowym spotkaniu przedstawia wnioski i obserwacje poczynione podczas wszystkich spotkań oraz proponuje plan pomocy dziecku/rodzinie.

Więcej na temat pierwszych konsultacji u nas w Centrum można przeczytać tutaj:

Pierwsza wizyta dziecka u psychologa dziecięcego – jak się przygotować?

Pierwsza wizyta nastolatka u psychologa

W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:

autor: Zuzanna Lewkowicz

bibliografia:

Grzegorzewska, I., Cierpiałkowska L., Borkowska A.R., (red.) (2020). Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN