Diagnozowanie psychologiczne jest przedmiotem zainteresowań badaczy i teoretyków, jak i jednym z ważniejszych obszarów w praktyce klinicznej. Pojęcie to pochodzi od greckiego słowa diágnosis i oznacza rozróżnianie, osądzanie. Diagnozowanie zaś (gr. diagnostiké) oznacza “działanie sprowadzające się do odróżniania za pomocą pośredniego poznania”. Takie właśnie diagnozowanie było podstawą wyodrębnienia kategorii zaburzeń psychicznych i stworzenia klasyfikacji DSM-V (Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych), która jest stosowana głównie w Stanach Zjednoczonych, oraz ICD-11 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych), z której korzysta się w Europie.
Ujednolicenie kryteriów klinicznych z kolei jest o tyle ważne, że są one podstawą postępowania diagnostycznego, a na podstawie jego rezultatów, można planować odpowiednie leczenie i przyznawać świadczenia zdrowotne. Definicja diagnozowania, którą podaje Cierpiałkowska, Soroko i Sęk (2016) brzmi następująco: “diagnozowanie psychologiczne, w tym diagnozowanie kliniczne, to bardzo złożone, często wieloetapowe działania, ukierunkowane na zrealizowanie konkretnego celu, uzgodnionego między psychologiem a osobą, grupą społeczną i/lub instytucją społeczną, które wymagają konkretnej wiedzy z zakresu psychologii i nauk pokrewnych oraz umiejętności, będących efektem specjalistycznego kształcenia”.
Funkcje diagnozowania:
- opisująca i oceniająca, inaczej deskryptywna i ewaluatywna (“Jaka jest rzeczywistość, jak ją można sklasyfikować?”)
- eksplanacyjna (“Dlaczego ta rzeczywistość taka właśnie jest?”)
- predykcyjna (“Jaka będzie ta rzeczywistość w przyszłości?”)
- korekcyjna lub terapeutyczna (“Co należy zrobić, żeby osoba uzyskała pożądany stan?”).
Działania diagnostyczne są poprzedzone kontraktem diagnostycznym, a wiarygodne efekty tego procesu, niewątpliwie będą zależne od cech diagnozowanej osoby, cech psychologa i jakości relacji między uczestnikami procesu diagnozowania.
Typy diagnozy:
- diagnoza różnicowa – ma charakter opisowy
- diagnoza strukturalno-funkcjonalna – ma charakter wyjaśniający
- diagnoza genetyczna (statyczna i rozwojowa) – ma charakter wyjaśniający.
Diagnozowanie według każdego z tych trzech typów może mieć charakter całościowy lub wybiórczy – może więc dotyczyć wyłącznie określonego obszaru funkcjonowania człowieka.
Diagnoza różnicowa (również nozologiczna) “polega na rozpoznaniu występujących u osoby diagnozowanej symptomów, czyli znaczących klinicznie doświadczeń intrapsychicznych i zachowań, a następnie ich odniesieniu do jednostek klinicznych opisanych w klasyfikacjach ICD-11 i DSM-V, celem podjęcia decyzji o jej zdrowiu lub zaburzeniu psychicznym”. Ponadto, w celu zaplanowania procedur i strategii postępowania terapeutycznego psychologowie z pewnością będą sięgać do różnego rodzaju modeli i koncepcji psychologicznych (np. psychodynamicznej, poznawczo-behawioralnej, humanistycznej i egzystencjonalnej). Ten typ diagnozy polega na zebraniu informacji, porównaniu z symptomami opisanymi w klasyfikacjach, określeniu stopnia podobieństwa, objawów, ich liczby i czasu trwania.
Drugi typ diagnozy, to diagnoza strukturalno-funkcjonalna, która jest bardziej rozległa i skomplikowana, a jej treść musi zostać oparta na koncepcjach psychologicznych, dzięki którym można czerpać wiedzę o patomechanizmie zaburzenia psychicznego. Koncepcje te służą jednocześnie wyznaczeniu skutecznych procedur i strategii pomocy psychologicznej lub psychoterapii. Ten typ często ma charakter wybiórczy i koncentruje się na wyjaśnieniu obserwowanych u osoby symptomów i ich przyczyn. Wszystkie paradygmaty korzystają w procesie tego typu diagnozy z metod takich jak obserwacja i rozmowa kliniczna, ale czasami wykorzystuje się dodatkowo testy projekcyjne, skale szacunkowe lub wywiady środowiskowe. W zależności od nurtu analizuje się różne aspekty funkcjonowania.
Diagnozę dzielimy również na epigenetyczną aktualnej struktury psychicznej i epigenetyczną rozwojową. Pierwsza dotyczy udziału czynników biologicznych, psychicznych, społecznych i kulturowych w genezie zdrowia i zaburzeń, w momencie, gdy osoba zgłasza się po pomoc, a druga koncentruje się na udziale tych czynników również w zdrowiu, jak i w zaburzeniu psychicznym, ale na poszczególnych etapach życia.
Wskutek procesu diagnozy formułowane są również opinie i orzeczenia. Opinie mogą być wydawane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, jak i przez rozmaite placówki prywatne i są formułowane w procesie oceny i analizy przeprowadzonych badań, zawierają diagnozę i zalecenia, a także opis czynników psychologicznych, które wpływają na codzienne życie badanej osoby. Orzeczenie z kolei przygotowywane jest przez zespół, w skład którego wchodzi dyrektor, psycholog, pedagog i lekarz, wyłącznie w poradni psychologiczno-pedagogicznej (dodatkowo niektóre z niepełnosprawności wymagają obecności dodatkowych specjalistów). Istnieją trzy rodzaje orzeczeń:
- o potrzebie kształcenia specjalnego,
- o potrzebie indywidualnego nauczania lub o potrzebie indywidualnego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego – dla dzieci, którym stan zdrowia znacznie utrudnia bądź uniemożliwia uczęszczanie do szkoły/przedszkola,
- o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych – dla osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim (na okres nie dłuższy niż pięć lat).
Decyzja o złożeniu orzeczenia w przedszkolu lub w szkole pozostaje w gestii rodzica, który skierował dziecko do poradni. Jeśli rodzic decyduje się dostarczyć orzeczenie, wtedy powoływany jest zespół, którego zadaniem jest zapoznanie się z treścią, a następnie sporządzenie WOPFU (Wielospecjalistycznej Oceny Poziomu Funkcjonowania Ucznia), a także IPETu, czyli Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego. Rodzice biorą wówczas czynny udział w opracowywaniu i wprowadzaniu zmian do obu dokumentów, mają możliwość uczestnictwa w spotkaniach zespołu. ds. WOPFU i IPETu, które odbywają się nie rzadziej niż 2 razy w roku szkolnym.
Poniżej znajdują się dokumenty prawne, które zawierają informacje o opiniach i orzeczeniach:
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. W sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
- Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2017 roku w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, niedostosowanej społecznie i zagrożonej niedostosowaniem społecznym.
- Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 roku w sprawie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych.
W naszym Centrum realizujemy:
- diagnozę spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
- diagnozę spektrum autyzmu u dorosłych
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- Trening Umiejętności Wychowawczych
- diagnoza ADHD i ADD u dzieci i młodzieży
- diagnoza ADHD i ADD u dorosłych
- terapia dla dorosłych z ADHD i ADD
- terapia dla dzieci i młodzieży z ADHD i ADD
autor: Aleksandra Chwiesiukowicz
Źródła:
- Cierpiałkowska, L. (2007). Psychopatologia. Warszawa: Scholar.
- Cierpiałkowska L., Sęk H. (2016). (red.). Psychologia kliniczna. Warszawa: PWN.
- https://edukacja.gov.pl/web/gov/orzeczenie-a-opinia
