WHO – Światowa Organizacja Zdrowia wydała raport, iż jedną z trzech przyczyn zgonów wśród dzieci i młodzieży w wieku 7 do 19 lat są samobójstwa. Pozostałe dwie przyczyny to wypadki i nowotwory. Zachowania samobójcze wśród młodzieży to poważny problem, który wymaga od nas dorosłych uwagi i zrozumienia. Młodzież często doświadcza różnych trudności emocjonalnych i psychicznych, które mogą prowadzić do myśli samobójczych, a także prób samobójczych. Statystycznie to więcej dziewczyn podejmuje próby samobójcze, jednakże to chłopcy częściej nie przeżywają tych prób i umierają. Kluczowe dla zapobiegania samobójstwom nastolatków jest zrozumienie przyczyn, objawów, a także dostępnych form wsparcia młodych ludzi.
Czym są myśli samobójcze a czym zamiary samobójcze?
Myśli samobójcze to nic innego jak fantazjowanie o własnej śmierci, nastolatek wyobraża sobie swój pogrzeb, zastanawia się jak jego śmierć wpłynie na losy innych ludzi. Z kolei zamiary samobójcze to szukanie informacji na temat sposobów odebrania sobie życia, zapewnianie dostępu do wybranej metody (Olczak- Stawicka, 2023).
Nastolatki w okresie dorastania mogą mieć myśli samobójcze, trochę jest to wpisane w ich rozwój, gdyż zastanawiają się nad sensem ich życia. Trudność polega na tym by odróżnić myśli, które mogą pozostać tylko w świecie fantazjowania, od myśli, które nastolatek zrealizuje, podejmując próbę samobójczą. Nie każde myśli samobójcze prowadzą do czynów. Istotne jest jednak, by nad każdą taką myślą się pochylić, nie wolno ich bagatelizować. Warto rozmawiać o nich z dzieckiem. Jak podkreśla dr Halszka Witkowska (2022) nie ma tylko jednego powodu, dla którego nastolatki popełniają samobójstwo. Jest to proces, w skład którego wchodzą różne problemy, przeżycia, traumatyczne wydarzenia. Można na to spojrzeć poprzez metaforę szklanki, która jest przepełniona. Samobójstwo jako szklanka, do której dolewa się stopniowo wody, np. trudności w szkole, zawód miłosny, rozwód rodziców, przemoc rówieśnicza. Niekiedy na samym końcu może pojawić się błahe wydarzenie, które doprowadza do tego, że szklanka jest przepełniona. Dorosłym może wydawać się, że problem dziecka, nastolatka nie jest duży. Jednak z perspektywy młodego człowieka dany problem jest ogromny. Wewnętrzne przeżycia nastolatka nie powinny w żaden sposób podlegać ocenie przez dorosłego. Warto ukoić te przeżycia, wesprzeć młodego człowieka, bowiem dla niego dany problem jest całym światem. Nie możemy mierzyć problemów dzieci miarą osoby dorosłej. Nastolatek nie ma jeszcze w pełni rozwiniętej dojrzałości, nie ma racjonalnego wglądu w sytuację, jest podatny na wpływy. Do czynników ryzyka wystąpienia zachowań samobójczych u młodzieży należą (Niedźwiedzka, 2023):
- przemoc rówieśnicza, rodzinna, seksualna, a także zaniedbanie
- rozwód rodziców
- poczucie emocjonalnego odtrącenia przez rodzica, konflikt z rodzicami
- śmierć rodzica
- brak poczucia bezpieczeństwa
- poczucie emocjonalnego odrzucenia przez osobę/osoby bliskie i ważne
- zawód miłosny
- samotność, brak przyjaciół, znajomych
- odrzucenie przez rówieśników
- brak akceptacji swojego wyglądu
- niepokój związany ze swoją tożsamością psychoseksualną
- zaburzenia odżywiania
- uzależnienia
- choroby i zaburzenia psychiczne, w tym choroby psychiczne w rodzinie
- choroby somatyczne, niepełnosprawność
- wcześniejsze próby samobójcze, w tym również próby samobójcze w środowisku rodzinnym
Nastolatki, które mają myśli samobójcze niezwykle rzadko mówią o nich wprost. Większość młodych ludzi sygnalizuje te myśli w całkiem inny sposób. Mogą to być wskazówki, które są bardzo delikatnie komunikowane, np. aluzje czy zmiany w sposobie funkcjonowania. To czy my dorośli odbierzemy te sygnały i zareagujemy może mieć wpływ na zaniechanie próby popełnienia samobójstwa. Nigdy nie lekceważmy żadnych sygnałów, które wskazują na kryzys emocjonalny czy możliwość popełnienia samobójstwa. Nawet jeśli w naszej opinii zachowania, czy groźby wydają się być próbą zwrócenia uwagi. Ważne by zareagować, nigdy nie mamy pewności czy nastolatek nie targnie się na swoje życie. Wczesne sygnały ostrzegawcze, na które warto zwrócić uwagę (Olczak- Stawicka, 2023):
- słowa, wzmianki o śmierci i/lub samobójstwie, poczuciu bezsensu życia
- zmiany w zachowaniu, np. rozdawanie swoich cennych rzeczy, izolacja, zaniedbywanie swojego wyglądu, problemy ze snem, bezsenność, utrata apetytu
- przeżyte w ostatnim czasie sytuacje stresowe, traumatyczne jak np. śmierć bliskiej osoby, utrata ważnej relacji
- zainteresowanie tematem śmierci, umierania, życia po śmierci
- fascynowanie się znanymi osobami, które popełniły samobójstwo
- kasowanie profili w mediach społecznościach
- wycofanie się z kontaktów społecznych
- zmiana dotychczasowych zwyczajów dotyczących jedzenia i snu
- utrata zainteresowania rozrywkami
- wzrost impulsywności
- nagłe ekscesy narkotykowe lub alkoholowe
Jak postępować w sytuacji zagrożenia życia nastolatka?
Jeśli zauważamy niepokojące sygnały, to warto zachować spokój i podjąć próbę rozmowy. Nastolatkowi potrzebny jest opanowany dorosły, zapewniający wsparcie i poczucie bezpieczeństwa. Nie bagatelizujmy komunikatów o zamiarach samobójczych, traktujmy je poważnie. Ważne jest również to, by umożliwić odreagowanie nagromadzonych emocji. Otwarta rozmowa na temat samobójstwa może pomóc nastolatkowi poczuć wsparcie i zrozumienie. Właściwe pytania i empatyczna rozmowa mogą zachęcić nastolatka do podjęcia kroków w kierunku uzyskania pomocy poprzez podjęcie psychoterapii, skorzystanie z możliwości konsultacji psychiatrycznej.
W sytuacji kryzysu emocjonalnego dziecka potrzebna jest bardzo szybka, dyrektywna, zdecydowana interwencja. Ważne jest, aby rozmawiać z młodymi ludźmi otwarcie, oferować wsparcie i szukać profesjonalnej pomocy. Możemy zmniejszyć ryzyko samobójstw i zapewnić nastolatkom szansę na zdrowe i szczęśliwe życie. Do czynników ochronnych należą m.in.:
- dobre relacje w rodzinie, wsparcie ze strony rodziców
- wsparcie ze stronnych przyjaciół, dobre relacje z rówieśnikami
- dbałość o higienę snu, aktywność fizyczna, zdrowe odżywianie, brak używek
- czynniki związane ze światem wartości i światopoglądem np. zaangażowanie społeczne w życie szkoły, religijność
- adekwatna samoocena
- wsparcie medyczne, psychoterapia
- szkoła- psychoedukacja, przyjazna atmosfera, organizowanie warsztatów kompetencji wychowawczych dla rodziców, zajęcia rozwijające pasje i zainteresowania
W sytuacji jeśli przeżywasz trudności i myślisz o odebraniu sobie życia lub chcesz pomóc osobie zagrożonej samobójstwem- pamiętaj, że możesz skorzystać z bezpłatnych numerów pomocowych:
116 111 całodobowy Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży
800 12 12 12 całodobowy Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka
800 70 2222 całodobowe Centrum Wsparcia dla Osób w Kryzysie Psychicznym
116 123 całodobowy telefon wsparcia emocjonalnego dla dorosłych
112 numer alarmowy w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia
Udaj się z nastolatkiem na Izbę przyjęć szpitala psychiatrycznego, SOR lub wezwij pomoc pod nr 112 jeśli:
– Udaremniono lub przerwano próbę samobójczą.
– Zaobserwowałaś/eś ogromne nasilenie myśli samobójczych, nastolatek deklaruje to, że odbierze sobie życie i ma przygotowane środki na to by tego dokonać.
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
- terapię rodzinną
- Trening Umiejętności Wychowawczych
autor: Daria Ziemba- psycholog, arteterapeuta, certyfikowany trener umiejętności społecznych
bibliografia:
- Olczak- Stawicka, A. (2023). Zachowania samobójcze. Jak im zapobiegać? W: E.Żmuda (red.). Nastolatki na zakręcie. (s.174-188). Poznań: Wydawnictwo Forum Media Polska.
- Romanowska, K., Dąbrowska, A., Niedźwiedzka, M. (2023). Nastolatki na krawędzi. Warszawa: MUZA SA.
- Witkowska, H. (2022). Życie mimo wszystko. Rozmowy o samobójstwie. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
