Autyzm

Spektrum autyzmu od lat zastanawia psychiatrów, psychoterapeutów, ze względu na specyfikę funkcjonowania dzieci, a później dorosłych z tym zaburzeniem. Współcześnie uznaje się, że autyzm klasyfikuje się jako zaburzenie o podłożu neurorozwojowym, w którym kluczową rolę odgrywają dysfunkcje i ogólne funkcjonowanie mózgu. Dodatkowo zwraca się uwaga na czynniki genetyczne i środowiskowe.

Nazwa „autyzm” wywodzi się z języka greckiego – autos – co oznacza sam. Pierwszym, który użył tego terminu był szwajcarski psychiatra Eugen Bleuler. Autyzm traktował jak jeden z objawów schizofrenii, polegający na przebywaniu w swoim wewnętrznym świecie, odrzucając innych wraz z otoczeniem.

W połowie XX w. przyjmowano, że autyzm to zaburzenie o podłożu psychogennym, które stanowi odpowiedź dziecka zastającego niesprzyjające życiu środowisko. W koncepcji obserwowano rozwój dziecka już od okresu płodowego. Zakładano, że musi wystąpić jakiś czynnik traumatyzujący. Wśród nich zastanawiano się nad samym porodem, który może wywołać silny lęk u dziecka w trakcie przejścia z ciepłego i bezpiecznego środowiska do niebezpiecznego. Oprócz tego także pobyt w inkubatorze lub oddanie dziecka do domu dziecka.

Autyzm czy Asperger?

W latach 40. dwaj lekarze równocześnie podjęli badania nad dziećmi zachowującymi się charakterystycznie. Badania pokazywały liczne, charakterystyczne, wspólne objawy, takie jak stereotypie, chłodne relacje z otoczeniem, brak umiejętności z radzeniem sobie w codziennych sytuacjach.

W Stanach Zjednoczonych, psychiatra Leo Kanner posługiwał się terminem Autyzm, czyli żyjący w samotności, w swoim towarzystwie. Natomiast w Austrii Hans Asperger używał pojęcia Zespół Aspergera, zakładającego upodobanie do swojego Ego.

Badacze nie zdawali sobie sprawy o swoim istnieniu i pokrywających się, odrębnych badaniach. Na świecie bardziej znano stanowisko na temat autyzmu, ponieważ Kanner publikował w języku angielskim (przez co jego prace były bardziej popularne), natomiast Asperger w języku niemieckim, jego dzieła nie były aż tak powszechne.

Dopiero w latach 80., po licznych badaniach populacyjnych, których dokonały Lorna Wing oraz Judy Gould, uznano, że dzieci z tymi dwiema diagnozami, należą do tego samego spektrum, dlatego powstał termin ,,spektrum autyzmu”. Badaczki wprowadziły także termin ,,triady zaburzeń”, która umożliwiła a zarazem zrewolucjonizowała diagnozowanie.

W triadzie wyróżnia się następujące kategorie, które mogą sprawiać trudności:

wyobraźnia i funkcje wykonawcze – domyślanie się, jak zareagują inne osoby lub wyobrażanie sobie hipotetycznych sytuacji,
komunikacja społeczna – sygnały niewerbalne, nieprzestrzeganie reguł komunikacji, na przykład prowadzenie dialogu a nie monologu w kontakcie z drugim człowiekiem,
powtarzalne zachowania i wąskie zainteresowania – stereotypie, powtarzalne ruchy ciała, ulubione ubrania, stałe, znane miejsca, zachowania, które dają poczucie bezpieczeństwa i komfort psychiczny; nietypowe hobby.

Podczas licznych obserwacji, rozpoczęły się inne badania oraz teorie, które miały wyjaśnić skąd pojawił się autyzm. Wśród nich można wymienić: Teorię słabej centralnej koherencji, Teorię umysłu czy Teorię podwójnej empatii.

Teoria słabej centralnej koherencji autorstwa Happe i in., 1994

Teoria zakłada, że osoby w spektrum autyzmu mają słabą centralną koherencję, czyli skupiają na nieznaczących szczegółach powierzonego zadania i nie wiążą ich w spójną całość. Rozbijają wszystko na mniejsze czynniki i to właśnie im poświęcają całą swoją uwagę. W ten sposób tłumaczy się to, że osoby w spektrum mogą nie rozumieć ironii, mimiki twarzy oraz aktualnego kontekstu.

Teoria bazuje na funkcjach wykonawczych, czyli jak funkcje działają na zachowania społeczne. Do funkcji wykonawczych możemy zaliczyć te części mózgu, które odpowiadają za nasze myśli oraz organizację siebie, jako człowieka. Jest to między innymi elastyczność poznawcza, pamięć operacyjna, a także samokontrola. Badania pokazują, że osoby autystyczne mają największe trudności właśnie w tych obszarach, w porównaniu z osobami niebędącymi w spektrum.

Teoria umysłu autorstwa Baron – Cohen, 1985

Teoria opiera się na przekonaniu, że każdy człowiek ma określone intencje, reprezentacje umysłowe, zdolność rozumienia, co mogą czuć inne osoby i stworzenia, bez konieczności tłumaczenia każdego zachowania osobno. Badacz twierdził, że osoby będące w spektrum, nie posiadają takich umiejętności, dlatego trudno jest im funkcjonować w społeczeństwie. Teoria zakładała także, że osoby autystyczne, są pozbawione empatii, ponieważ nie rozumieją uczuć innych ludzi i nie potrafią postawić się na ich miejscu. Po licznych badaniach dzieci autystycznych oraz dzieci nieautystycznych, wysnuto wnioski, że dzieci będące w spektrum często gorzej wykonują zadania opierające się na teorii umysłu. Natomiast ich odpowiedzi są zbliżone do młodszych dzieci bez diagnozy.

Teoria podwójnej empatii autorstwa Miliotna, 2012

Twórcą teorii jest socjolog w spektrum autyzmu, który stanowczo sprzeciwił się teorii umysłu. Twierdził, że osobom z diagnozą autyzmu przypisuje się brak zrozumienia i empatii względem drugiego człowieka nie będącego w spektrum. Co ciekawe, w trakcie ewoluowania tej teorii oraz badań empirycznych udowodniono, że osoba w spektrum lepiej odbiera inną osobę w spektrum, natomiast inne osoby gorzej oceniają osoby autystyczne na podstawie kilku sekundowych nagrań.

Poza teoriami, istnieje szereg badań, które miały wyjaśnić skąd wziął się autyzm. Wśród nich można wymienić czynniki: psychogenne, środowiskowe i biologiczne.

Czynniki:

Czynniki psychogenne

Wspomniany wcześniej, psychiatra (główny przedstawiciel psychoanalitycznego spojrzenia na etiologię autyzmu) Leo Kanner, w artykule z 1943 roku zawarł sylwetki psychologiczne rodziców dzieci ze spektrum autyzmu. Wymienił takie cechy jak: zachowania obsesyjne, chłód emocjonalny oraz przeintelektualizowanie.

W trakcie swojej pracy postanowił dokonać obserwacji jedenastu dzieci, aby określić ich wzorzec zachowań. W 1969 roku, podczas I Kongresu Krajowego Stowarzyszenia dla Dzieci Autystycznych w San Francisco, uznał, że autyzm nie został odkryty teraz, tylko funkcjonuje od zawsze. Podczas obserwacji dzieci, stwierdził, że żyją we własnym świecie, do którego nikt nie ma dostępu, ponieważ nie potrafią nawiązywać kontaktów z otoczeniem. Zwrócił uwagę, że w trakcie aktywności każde dziecko izolowało się od pozostałych.

Kontynuatorem myśli Kannera był Bruno Bettelheim, który uważał, że zachowania autystyczne są mechanizmami obronnymi dzieci, jako odpowiedź na zagrożenia płynące z ich środowiska.

Czynniki środowiskowe

Aktualne badania wskazują, że toksyny środowiskowe (związki chemiczne ingerujące w procesy neurorozwojowe) mogą stanowić czynnik ryzyka dla ASD. Największe ryzyko stanowią estry, tetrabromobisfenole A, ftalany, metale ciężkie, rozpuszczalniki, bisenfenole A.

Podczas eksperymentów udowodniono, że wpływają w życiu płodowym na nieprawidłowy podział komórkowy w mózgu, różnicowanie komórek, poziom neuroprzekaźników oraz tworzenie synaps.

Czynniki biologiczne

Dzieciom w spektrum autyzmu towarzyszą inne problemy zdrowotne. Na przykład nietolerancje pokarmowe, zaburzenia metabolizmu, alergie oraz ciągłe infekcje.

Chorobą metaboliczną, która także może nasilać objawy jest fenyloketonuria, wywołana przez nieprawidłowy metabolizm fenyloalaniny. Charakterystyczne objawy to między innymi: nadpobudliwość ruchowa, zaburzenia mowy i stereotypie. Część z nich można wyciszyć dietą eliminacyjną.

Podsumowanie

Jak widać podjęto wiele prób poznania i zrozumienia spektrum autyzmu. W dalszym ciągu trwają badania nad tym zaburzeniem. Współcześnie można uznać, że osoby w spektrum coraz lepiej sobie radzą, gdy stosują psychoedukację oraz terapię własną, dzięki którym są w stanie wyrównać deficyty.

W naszym Centrum realizujemy:

autor: Kamila Foremny

bibliografia:

Frith U .(2015). Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Golaska P. (2013). Etiologia zaburzeń ze spektrum autyzmu. Przegląd wybranych koncepcji, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 13(1), 8 – 14.
Rodier P.M. (2000). Początki autyzmu. Świat Nauki 5; 50-57.
Rybakowski F. (2012). Współczesne rozumienie zaburzeń ze spektrum autyzmu – epidemiologia, obraz kliniczny i badania genetyczne, 15-150.
Sedgewick F. (2024). Autyzm. Miłość, przyjaźń, relacje. Compernicus Center Press, 13-37.
Szmania, L. (2015). Etiologia zaburzeń spektrum autyzmu – przegląd koncepcji, 11, 93-123.

polecana literatura:

„Autyzm. Przewodnik. 9 postaw wspierających rozwój dzieci w spektrum” autorstwa Temple Grandin i Debry Moore.
„Autyzm. Historia geniuszu natury i różnorodności neurologicznej” autorstwa Steve’a Silberman’a.