Współcześni rodzice coraz częściej dostrzegają, że ich dzieci mają trudność ze skoncentrowaniem się na wykonaniu powierzonego zadania. Nie potrafią w skupieniu wykonać określonej czynności. Zaczynają jedno zadanie, następnie nie kończąc go przechodzą do kolejnego. Szybko nudzą się rozpoczętą zabawą… Wielu psychologów twierdzi, że problemy z koncentracją u dzieci to niestety znak naszych czasów.
Jakie czynniki mają wpływ na różnice w zdolnościach koncentracji uwagi?
Każde dziecko jest inne, wyjątkowe. Umiejętność koncentracji uwagi jest związana z osobowością dziecka, jego temperamentem, wrodzonymi predyspozycjami, mechanizmami sterującymi zachowaniem czy uwarunkowaniami genetycznymi. Nie bez znaczenia jest również środowisko, w jakim dziecko się rozwija (zarówno domowe jak i przedszkolne i szkolne). Na różnice w zdolnościach koncentracji uwagi mają też wpływ doświadczenia dziecka, styl wychowawczy rodziców, wiek dziecka i jego możliwości (aktualny etap rozwoju). Więcej o koncentracji uwagi przeczytasz w artykule Koncentracja uwagi u dzieci.
Gdzie może tkwić przyczyna problemów z koncentracją u najmłodszych?
Przyczyny mogą być różne. Najczęściej do zaburzeń koncentracji przyczyniają się czynniki biologiczne, spowodowane niedojrzałością układu nerwowego, jednak również nie bez znaczenia są urazy, powikłania okołoporodowe, predyspozycje genetyczne, choroby, czy zaburzenia funkcji percepcyjno – motorycznych. Druga grupa to czynniki środowiskowe. Wśród nich wymienić można chociażby niewłaściwą dietę, przemęczenie (w tym brak odpowiedniej ilości snu, za wiele obowiązków), silne przeżycia emocjonalne, niską motywację, niekorzystną sytuację rodzinną, zbyt małą liczbę ćwiczeń ogólnorozwojowych lub nadmiar bodźców w stosunku do możliwości poznawczych i percepcyjnych dziecka.
Jak rozpoznać, że dziecko na problem z koncentracją uwagi i kiedy należy zacząć działać?
Nie trudno jest rozpoznać dziecko, mające trudność z koncentracją. Warto jednak przeanalizować czy problem jest chwilowy i sami damy radę, by pomóc swojemu dziecku, czy na tyle istotny, że wymaga pomocy ze strony psychologa lub terapeuty, ponieważ przyczyny tkwią głęboko i trudno je będzie nam samodzielnie wyeliminować.
Zaburzenia koncentracji, wymagające pomocy, mogą przybierać różną formę. Niektóre dzieci są powolne i zamyślone. Potrzebują dużo czasu, zanim zabiorą się do czegokolwiek i jeszcze więcej na wykonanie pracy. Nie koncentrują się dostatecznie na treści zadań i często odbiegają daleko myślami. Pracują za wolno, popełniają wiele błędów, szybko się męczą i zniechęcają, nie potrafią zapamiętać poleceń, gubią swoje rzeczy.
Inne natomiast mają skłonność do stałego rozproszenia uwagi. Pracują szybko, bez wystarczającej staranności, popełniając wiele błędów i nie sprawdzając poprawności wykonanego zadania. Łatwo się zniechęcają, gdy im coś nie wychodzi. Ich uwaga szybko ulega rozproszeniu, często przeszkadzają podczas zajęć zorganizowanych. Zaczynają robić wiele rzeczy na raz, niczego nie doprowadzając do końca.
Niepokoić się i szukać pomocy powinniśmy, gdy dziecko:
- pracuje szybko, ale pobieżnie,
- popełnia dużo błędów, mimo że jego możliwości są większe,
- nieuważnie czyta polecenia, nie wykonuje zadania w całości,
- pracuje bardzo powoli,
- często przerywa pracę,
- bardzo szybko się męczy i zniechęca,
- zamyśla się, „śni na jawie”,
- jest rozkojarzone, łatwo odrywa się od wykonywanego zadania,
- osiąga słabe wyniki w nauce (poniżej możliwości),
- ma trudności z odrobieniem zadań.
Jakie kroki należy podjąć gdy widzimy, że dziecko ma trudności z koncentracją?
Umiejętność koncentracji można ćwiczyć, trzeba mieć jednak świadomość, że przede wszystkim należy wyeliminować przyczyny zaburzeń. A może ich być wiele. Jeśli tkwią one w dziecku i mają podłoże biologiczne, wówczas potrzebne będzie wsparcie specjalisty. Jeżeli przyczyny są o charakterze środowiskowym, wówczas warto na początku spróbować zniwelować czynniki zakłócające proces koncentracji.
Jakie są więc czynniki zakłócające koncentrację?
Do czynników zakłócających koncentrację należą przede wszystkim:
- stres,
- zmęczenie,
- brak snu,
- nadmiar obowiązków,
- uciekające myśli, brak umiejętności zorganizowania pracy,
- rozpraszające bodźce (hałasy zza okna, szczekający pies, jeżdżące samochody, rodzice rozmawiający przez telefon, krzyczące czy płaczące młodsze rodzeństwo, włączone radio albo telewizor)
Jak pomóc dziecku, które ma zaburzoną umiejętność koncentracji uwagi? Jakie należy wprowadzić zasady podczas pracy i ćwiczeń z dziećmi?
Jako rodzice możemy wiele zdziałać, by skutecznie pomóc naszym dzieciom w poprawie ich koncentracji.
- Na początku przede wszystkim powinno się ustalić aktualny poziom dziecka w zakresie czasu koncentracji jego uwagi oraz pojemności pamięci. Warto sprawdzić czy nasze dziecko adekwatnie do swojego wieku potrafi wykonać powierzone mu zadanie. Pamiętać należy jednak, że każde dziecko jest wyjątkowe i ten czas skupienia również będzie indywidualnie zależał od osobowości, możliwości i temperamentu naszego dziecka. W sytuacji kiedy ta uwaga rzeczywiście będzie rozpraszała się bardzo szybko i nasze dziecko znacząco się będzie różnić od swoich rówieśników w tej kwestii, wówczas będzie to dla nas sygnał, by rozpocząć pracę.
- Znając już możliwości percepcyjne dziecka możemy dostosować dla niego adekwatny materiał do pracy, odpowiednie ćwiczenia i zadania.
- Należy zabawy bardziej atrakcyjne i łatwiejsze dla dziecka stosować naprzemiennie z trudniejszymi. Stopniujmy trudność zadań i podążajmy za dzieckiem.
- Również istotny jest czas pracy. Wybierajmy chwile, kiedy dziecko jest wypoczęte, zadowolone, odpowiednio dostosowujmy zadania do czasu skupienia uwagi dziecka, z którym pracujemy, zwracajmy uwagę na porę dnia i wcześniejsze aktywności dziecka.
- Dbajmy o sprzyjającą atmosferę pracy i zabawy i o to, by dziecko czuło się dobrze. Wycieszeniu sprzyjać będą przede wszystkim skoncentrowani i spokojni rodzice.
- Ważne jest, by ograniczyć wpływ bodźców, które dekoncentrują. Wyeliminujmy możliwie jak najwięcej bodźców zakłócających. Warto odpowiednio przygotować kącik do nauki i zabawy. Mnogość zabawek, porozrzucanych rzeczy, obrazków na ścianach rozpraszają uwagę. Bałagan dookoła = chaos w głowie. Na czas nauki lepiej też wyłączyć telewizor czy głośno grającą muzykę.
- Trzeba pamiętać o tym, by dostarczać organizmowi odpowiednią ilość odpoczynku i snu (podczas wzmożonego wysiłku należy też pamiętać o systematycznych przerwach).
- W myśl twierdzenia „Myślisz tym, co zjadłeś” należy dbać o zdrową, prawidłowo zbilansowaną dietę, bogatą w witaminy, mikroelementy, węglowodany złożone, nienasycone kwasy tłuszczowe, a także pamiętać o regularnym piciu wody.
- Nie można zapomnieć, że ruch to zdrowie, więc każdego dnia należy zadbać o odpowiednią porcję ruchu i aktywności fizycznej naszego dziecka, a jeśli możemy uprawiać sport na dworze to przy okazji będzie to doskonała okazja do dotlenienia organizmu.
- Warto rozsądnie wybierać zabawki dla naszych dzieci. Należy pamiętać, że wiele gotowych zabawek, zwłaszcza bogatych w silne bodźce dźwiękowe czy świetlne często pozbawiają umiejętności kreatywnego i twórczego myślenia i wpływają negatywnie na pracę umysłu małego dziecka. Lepiej zachęcać dzieci do tworzenia własnych zabawek , konstruować z nimi i tworzyć „coś z niczego”, a telewizor, tablet czy inne urządzenia multimedialne zamienić na gry planszowe, puzzle lub książki.
- Należy często chwalić i nagradzać (słowami, gestem) gdy dziecku uda się osiągnąć choćby najmniejszy sukces, doceniać jego wysiłek i wkład pracy. Każdą zabawę kończmy pochwałą i nazwaniem tego, co dziecku dobrze wyszło, by zwiększyć jego motywację do dalszej pracy.
- Dbaj o to, by spędzać czas całą rodziną – chwile spędzane z najbliższymi sprzyjają prawidłowemu rozwojowi emocjonalnemu, społecznemu i intelektualnemu, a to pozytywnie wpływa na gotowość do wysiłku umysłowego i lepszą motywację.
- Systematyczne ćwiczenia umysłowe również będą sprzyjać rozwojowi koncentracji uwagi.
Jak można zwiększyć zdolność koncentracji dziecka?
Aby zwiększyć zdolność koncentracji dziecka należy zaplanować konkretne działania. Można wyznaczać sobie małe cele i dążyć do ich realizacji. Liczy się systematyczność i regularna praca! My dorośli musimy wykazać się cierpliwością, wyrozumiałością i konsekwencją w przestrzeganiu ustalonych reguł. By ułatwić dziecku wykonanie zadania, sprawiającego mu trudność, można skracać czas jego wzmożonej aktywności (przerwy, chwile relaksu) i urozmaicać zadania. W dużej mierze to od nas zależy czy dziecku uda się odnieść sukces!
autor tekstu: pedagog mgr Barbara Dąbrowa
Polecana literatura
- Markowa D., Powell A., Twoje dziecko jest inteligentne. Jak poznać i rozwijać jego umysł,
- Buzan, T., Potęga umysłu,
- Rose C., Nicholl M.J., Ucz się szybciej, na miarę XXI wieku,
- Cykl Porady lekarza rodzinnego pozycje: Trening Umysłu, Zdolne Dziecko rozwój inteligencji.
