Zawsze najlepszy „gracz” – jak dzieci reagują na niepowodzenia?

przez

Dzieciom w wieku przedszkolnym w momencie niepowodzenia bardzo często towarzyszy złość, płacz i smutek. Takie reakcje emocjonalne pojawiają się, gdy nie potrafią poradzić sobie z jakimś zadaniem oraz w momencie, gdy coś co robią, nie przynosi upragnionego przez nie rezultatu. 

Wiek przedszkolny to również czas, w którym dzieci spotkają się z zabawami, którym towarzyszy rywalizacja i przestrzeganie pewnych reguł. Pojawia się u nich pragnienie bycia zawsze pierwszym, najlepszym, zdobycia największej liczby punktów.

Dlaczego dzieci chcą wygrywać, przewodzić i dominować?

Na to w jaki sposób dziecko zareaguje w danej sytuacji może składać się wiele czynników. W pewnym stopniu, reakcja dziecka zależna jest od naturalnych czynników rozwojowych – rozwój fizyczny i intelektualny idą tutaj w parze. Duże znaczenie odgrywa również system wychowawczy w rodzinie oraz procesy socjalizacji.

Rozwój osobowościowy

Dziecko w czasie swojego rozwoju nabiera coraz większej sprawności i kompetencji
w kierowaniu swoim działaniem i wpływaniu na otoczenie. W prosty sposób planuje, przewiduje i zapamiętuje skutki swoich działań, jednocześnie licząc na to, że się spełnią. Dziecięcy egocentryzm, który każe skupiać się  wyłącznie na swoich potrzebach i pragnieniach, kształtowanie swojej autonomii czy temperament wpłyną na emocjonalne, czasem trudne do opanowania reakcje na tzw. sytuacje niepowodzenia. Nikt z nas nie lubi emocji jakie towarzyszą nam w momencie, gdy popełniamy błąd. Dla dziecka sytuacje niepowodzenia bywają szczególnie trudne i mogą rodzić żal, frustrację i smutek. 

System wychowawczy w rodzinie

To rodzice i opiekunowie pomagają zrozumieć dziecku, że jest odrębną istotą – wpływają w dużym stopniu na kształtowanie dziecięcej odporności na niepowodzenia. Poczucie tożsamości maluchów jest kształtowane przede wszystkim w odniesieniu do innych ludzi. Rodzice mogą zauważać indywidualne cechy dziecka, skupiać się na ich mocnych stronach, nie porównując do innych lub odwrotnie, odnosić postępy rozwojowe, cechy osobowe i zachowania do rówieśników, nastawiając dziecko na rywalizację. Może to być spowodowane nieświadomie poprzez np. pochwały dzieci robiących dane czynności szybko i z powodzeniem – traktując to jako nagrodę możemy się spodziewać, że dziecko będzie chciało do niej dążyć i zacznie rywalizować. Może to być także świadome działanie wykorzystujące skłonność dzieci do udowadniania swoich kompetencji. Porównując je do innych rodzice chcą osiągnąć określony cel np. Pospiesz się, bo Wojtek wyprzedził Cię w jedzeniu zupy.

Proces socjalizacji

W procesie socjalizacji dziecko uczestniczy już od pierwszych miesięcy życia. W okresie przedszkolnym jest mu poddawane systematycznie i w sposób bardziej zorganizowany. Dzieci są angażowane przez dorosłych do udziału w konkursach, zawodach, w których konkurują ze sobą i są porównywane do innych – wchodząc w świat dorosłych maluch jest uczony rywalizowania. Prawdopodobnie sam fakt uczestnictwa nie jest zagrożeniem dla rozwoju emocjonalnego – trzeba pamiętać o odpowiednim wsparciu i zdefiniowaniu niepowodzenia – nie jako porażki, przegranej, ale jako wyzwania, próby. 

Co możemy zrobić?

  • WSPIERAĆ w sytuacji, w której dziecko nie może sobie z czymś poradzić. Bądźmy blisko, nazwijmy emocje, wyraźmy swoje zrozumienie dla tego co czuje. Pocieszmy
    i zachęćmy do podjęcia kolejnej próby. Obserwujmy, w razie potrzeby udzielamy niewielkiej pomocy, pochwalmy to co robi.
  • ZWRACAĆ UWAGĘ NA SŁOWA, którymi opisujemy sytuację. Sposób opisywania sytuacji ma pomagać, zwiększać poczucie własnej wartości, a nie „podcinać skrzydła”. Nasz komentarz powinien być przemyślany i budujący.
  • ZDEFINIOWAĆ POJĘCIE RYWALIZACJI jako sposobu na dostrzeżenie swoich postępów, zauważenie swoich i innych mocnych stron, nauczenie się szacunku do innych osób. Udział w grach i zabawach z elementami rywalizacji powinien być dobrą zabawą.  Przy tym podkreślajmy, że najważniejsze jest zaangażowanie, ważne jest to jak bardzo dziecko się stara, zwróćmy uwagę na dobre strony wygrywania i przegrywania.
  • NIE PORÓWNYWAĆ do rówieśników – obserwujmy postępy i porównujmy je do dotychczasowych osiągnięć, czyli do jego indywidualnego poziomu, nie do kolegów, czy rodzeństwa.
  • TRAKTOWAĆ DZIECKO INDYWIDUALNIE w rodzinie, gdzie jest więcej dzieci, jaki i w grupie przedszkolnej. Wygospodarujmy czas na spędzenie dobrego czasu z dzieckiem osobno (np. wspólne zakupy). W przedszkolu np. zaangażowanie
    w indywidualny udział w zabawie.
  • WZMACNIAĆ POZYTYWNIE w momencie zabaw, gier, konkursów z elementami rywalizacji. Zawsze znajdźmy chociażby mały powód do pochwały.
  • DAĆ DZIECKU CZAS – efekty wymagają konsekwentnego powtarzania, odpowiedniego czasu i „dojrzałości”, którą dziecko nabywa wraz z wiekiem.

Dorośli powinni pamiętać o wsparciu w rozwijaniu umiejętności dokonywania samooceny, poprawy, dążenia do celu i skupieniu się na współdziałaniu zamiast rywalizacji. Dzieci w sposób umiejętny wychowywane powinny rozwijać poczucie wartości w odniesieniu do własnych cech i możliwości, nie w odniesieniu do możliwości rówieśników.  

Błędy i niepowodzenia są koniecznym elementem procesu uczenia się i zdobywania doświadczenia zarówno u dzieci jak i dorosłych. To właśnie one pozwalają nam na świadomą analizę zdarzeń i zachowań.

Warte obejrzenia, wartościowe filmiki:

Jeśli coś Cię niepokoi, zawsze warto zasięgnąć porady specjalistów. Zapraszamy na konsultacje z psychologiem dziecięcym oraz na zajęcia z treningu umiejętności społecznych.

autor artykułu: Urszula Woźniak – pedagog, certyfikowany trener TUS

bibliografia:

  • Klimek-Michno (2020) Gdy rodzice pytają o… Wydawca CEBP 24.12 Sp. z o.o.
  • Wentrych A. (2016) Zanim wkroczy specjalista… Jak pomóc przedszkolakowi w trudnych sytuacjach. Przewodnik dla nauczycieli i rodziców. Wydawca CEBP 24.12 Sp. z o.o.
  • Fundacja Rodzice Przyszłości, https://rodziceprzyszlosci.pl/ 

 

Call Now ButtonZadzwoń teraz!