Autyzm należy do zaburzeń rozwoju, które można zaobserwować już w bardzo wczesnych latach życia dziecka. Zaburzenia obserwowane są zarówno w sferze społecznej, komunikacyjnej jak i organicznej. Do przyczyn występowania najczęściej zalicza się m in. czynniki genetyczne, środowiskowe a także okołoporodowe (Skawina, 2016). Lidia Cierpiałkowska w książce „Psychopatologia” zwraca uwagę na istotne znaczenie czynników biologicznych, kulturowych oraz rodzinnych w występowaniu zaburzeń neurorozwojowych. Autorka kładzie szczególny nacisk na ogromną rolę oddziaływań o charakterze terapeutycznym i rewalidacyjnym w poprawie funkcjonowania osób ze spektrum autyzmu. Co ciekawe pomoc nie powinna dotyczyć jedynie osoby w spektrum, ale również środowiska, w którym funkcjonuje np. klasy w placówce oświatowej oraz komórki rodzinnej. Do profilaktycznych działań mających na celu zapobieganie stygmatyzacji oraz wykluczaniu grupy osób z zaburzeniami o cechach neurorozwojowych, należy edukowanie całego społeczeństwa. Akcje społeczne zwiększające świadomość na temat specyfiki danych zaburzeń uczą prawidłowego reagowania na zauważane deficyty, a także nakłaniają do aktywizacji społecznej, w tym do szerzenia pomocy (Cierpiałkowska, 2007).
Na pierwszy rzut oka u dzieci ze spektrum autyzmu łatwo zaobserwować zaburzenia w komunikacji oraz nieumiejętność budowania relacji społecznych. Oprócz tego charakterystyczne jest posiadanie przez dziecko zawężonych zainteresowań. W zachowaniu dziecka zauważalne jest ciągłe powtarzanie określonych czynności motorycznych. Dzieciom ze spektrum bardzo trudno zachować kontrolę nad własnymi stanami emocjonalnymi w reakcji na bodźce powodujące dyskomfort np. na konkretny dźwięk lub hałas. Problemy te stanowią bardzo często barierę w kontakcie z rówieśnikami i osobami dorosłymi (Skawina, 2016). Rówieśnicy dzieci ze spektrum autyzmu często nie rozumieją przyczyn danego zachowania, a także nie posiadają zasobów do adekwatnego reagowania. Może to skutkować wykluczaniem społecznym dziecka ze spektrum w grupie rówieśników. Sprzyja to narastaniu uczucia wyobcowania, niezrozumienia oraz samotności dzieci o specjalnych potrzebach. Takie zjawisko może przybrać formę błędnego koła, w którym niewłaściwe odczytanie sytuacji społecznej przez dziecko skutkuje jego nieadekwatną reakcją, a co za tym idzie negatywnymi konsekwencjami działań. W efekcie dziecko odczuwa lęk i brak możliwości zmiany schematów postępowania.
Warto tutaj wspomnieć o zespole Aspergera mieszczącym się w grupie zaburzeń ze spektrum autyzmu. Zespół ten cechują wyżej wspomniane trudności, jednak obserwuje się w jego przebiegu lepsze zdolności językowe oraz samoświadomość, co zwiększa szanse dziecka na korzystny rozwój społeczny. Funkcjonowanie w sferze społecznej nie zawsze przebiega prawidłowo, ponieważ w sytuacji gdy dziecku nie uda się przewodniczyć w danej grupie szybko wycofuje się i izoluje od rówieśników. Zespół Aspergera charakteryzuje się również występowaniem fiksacji tematycznych tzn. szczególnym zainteresowaniem wąskimi dziedzinami, co sprawia, że młody człowiek zdobywa bogatą, specjalistyczną wiedzę w danym obszarze, co wyróżnia go na tle klasy czy grupy osób w podobnym wieku. Wydaje się to zaletą, jednak zbyt nadgorliwe skupienie na jednym temacie zawęża horyzonty i utrudnia kontakt z kolegami, koleżankami oraz rodziną (Skawina, 2016). U dzieci z tego rodzaju trudnościami można zaobserwować także brak umiejętności nauki przez naśladowanie zachowań innych. Nie wykształcają one w swoich działaniach społecznie akceptowalnych wzorów zachowań, przez co zabawa z rówieśnikami wymagająca pobudzenia wyobraźni i naśladowania nieistniejących rzeczy jest praktycznie niemożliwa bez treningu i odpowiednich ćwiczeń.
Osoby ze spektrum autyzmu dobrze odnajdują się w uporządkowanej rzeczywistości. Praca z nimi powinna opierać się szczególnie na kategoryzacji zachowań np. za pomocą algorytmów w formie obrazkowej. Takie schematy postępowania np. w sytuacji przywitania z rówieśnikami lub we wspólnej zabawie powinny być ćwiczone przede wszystkim w warunkach bezpiecznych i kameralnych, tak aby potem stały się nawykiem i naturalnym postępowaniem dziecka w relacji z innymi. Niezmiernie istotna jest tutaj systematyczność. Tylko regularnie ćwiczone algorytmy mają szansę utrwalić się w pamięci dziecka.
Według National Professional Development Center on ASD, w przeglądzie interwencji terapeutycznych, dla osób ze spektrum autyzmu (Wong, 2015), trening umiejętności społecznych (TUS) jest opartą na dowodach formą wsparcia o działaniu poprawiającym zdolności komunikacyjne i społeczne. Dodatkowo taki rodzaj pracy grupowej obniża poziom lęku społecznego. Szczególnie dla dzieci posiadających orzeczenie z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej oprócz zajęć rewalidacyjnych z psychologiem w placówce oświatowej, warto skorzystać z zajęć TUS w ośrodkach psychoterapeutycznych. Oferują one regularne cotygodniowe spotkania, prowadzone przez wykwalifikowanych specjalistów. Skuteczność tych zajęć uzależniona jest od częstotliwości ćwiczenia danych umiejętności. Takie zajęcia poświęcone są przede wszystkim wykształcaniu właściwych wzorców zachowań, ćwiczeniu komunikacji oraz umiejętności współpracy w grupie.
Głównym celem doskonalenia umiejętności społecznych jest budowanie bliskich relacji z ludźmi w otoczeniu. Aby móc odnaleźć się w środowisku społecznym warto nauczyć dziecko dobrej autoprezentacji, cierpliwości, a także zabawy opartej na zasadach fair play. Dziecko w trakcie uczęszczania na zajęcia TUS zdobywa właśnie te zdolności niezbędne w odnalezieniu się w każdej grupie. Umiejętność rozpoznawania emocji, w tym mimiki twarzy i gestów, oraz samoświadomość przeżywanych stanów, należą do obszarów tematycznych, na których Trener zajęć TUS koncentruje się w pracy z dzieckiem. Jeżeli zauważamy u dziecka potrzebę zmiany i pracy nad wyżej wymienionymi zasobami, zajęcia TUS będą jedną z najlepszych inwestycji w rozwój młodego człowieka.
W naszym Centrum realizujemy:
- diagnozę spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
- diagnozę spektrum autyzmu u dorosłych
- Trening Umiejętności Społecznych dla dzieci i młodzieży
- Trening Umiejętności Społecznych dla dorosłych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- Trening Umiejętności Wychowawczych
- psychoedukację dla rodziców dzieci z diagnozą spektrum
autor: Adrianna Mikulska
Bibliografia:
- Cierpiałkowska L. (2007) Psychopatologia Warszawa : Wydawnictwo Naukowe „Scholar” Spółka z. o. o.
- Skawina B. (2016) Autyzm i zespół Aspergera. Objawy, przyczyny, diagnoza i współczesne metody terapeutyczne. Google Scholar
- Płatos M. (2021) Warsztaty umiejętności społecznych PEERS wystandaryzowana i oparta na dowodach metoda terapeutyczna dla nastolatków i dorosłych w spektrum autyzmu. Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski. Stowarzyszenie Innowacji Społecznych „Mary Max”. Google Scholar
