Podstawą zaburzenia dysocjacyjnego jest jego silne powiązanie z zaburzeniem nerwicowym. Zaburzenia dysocjacyjne w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych są definiowane jako częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami z przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała. W tego typu zaburzeniach psychicznych dochodzi do rozpadu zintegrowanych zakresów i funkcji psychiki na elementy, które mogą funkcjonować niezależnie od siebie. Pojęcie dysocjacji oznacza zatem rozpad związków pomiędzy poszczególnymi funkcjami osobowości i jest powodem ograniczenia świadomej kontroli nad tymi funkcjami. Innymi słowy odszczepione określone funkcje psychiczne wymykają się spod kontroli osobowości, stają się autonomiczne, sterują zachowaniem i prowadzą do nieoczekiwanych reakcji. Przyczyną takiej dysocjacji są najczęściej stresogenne sytuacje życiowe, z którymi młoda osoba nie potrafi sobie poradzić. Zaburzenia dysocjacyjne (inaczej nazywane konwersyjnymi) mogą przejściowo pojawiać się u dzieci i w wieku młodzieńczym. Badania wskazują na to, że traumatyczne doświadczenia okresu dzieciństwa odgrywają znaczącą rolę w rozwoju zaburzenia. Przeżycie głębokiego stresu może zaburzyć prawidłowy rozwój młodego organizmu, wpłynąć destrukcyjnie na jego dalsze funkcjonowanie psychiczne i fizyczne. Najsilniej oddziałującymi na dziecko stresorami jest śmierć bliskiej osoby, nadużycie seksualne, zaniedbanie rodzicielskie i przemoc.
W przypadku dysocjacji występującej jako mechanizm obronny w czasie silnego i przytłaczającego doświadczenia, na początku dziecko może mieć wrażenie tak zwanego „wyjścia z siebie” (np. obserwowania sytuacji z góry czy z boku). Może też pojawić się wrażenie snu na jawie, nierzeczywistości doznawanej sytuacji. Wszystko to w celu poradzenia sobie z silnym, negatywnym doświadczeniem. Dysocjacja ma na celu pomóc w mentalnej ucieczce od bólu psychicznego i fizycznego. Jeśli traumatyczne doświadczenie się powiela taka dezintegracja osobowości może stać się swego rodzaju sposobem i strategią przetrwania, która pozwala funkcjonować w codziennym życiu poprzez unikanie przytłoczenia silnie stresującymi wydarzeniami. Częste stosowanie tej nieuświadomionej strategii może doprowadzić do wykształcenia się oddzielnej osobowości (lub kilku oddzielnych osobowości), w konsekwencji czego następuje fragmentaryzacja tożsamości.
RODZAJE ZABURZEŃ DYSOCJACYJNYCH
Rozpoznanie zaburzeń dysocjacyjnych u dzieci i młodzieży może być trudne, szczególnie gdy towarzyszą mu opozycyjno-buntownicze zachowania lub specyficzne zaburzenia i trudności w nauce. Zaburzenia te dzielimy na:
- Amnezję dysocjacyjną – cechą amnezji dysocjacyjnej jest utrata pamięci, najczęściej związana z ważnym bieżącym wydarzeniem np. wypadek, śmierć, nadużycie seksualne, silna przemoc. Młoda osoba dotknięta tym wydarzeniem nie pamięta traumatycznego dla siebie przeżycia. Amnezja wsteczna dotyczy okresu poprzedzającego uraz, a amnezja następcza, okresu bezpośrednio po zdarzeniu. W szczególności dotyczy bieżącego okresu i epizodu, związanego z urazowym zdarzeniem, ma charakter „usuwania” z pamięci traumatycznych wydarzeń. Całkowita i ogólna amnezja występuje rzadko i jest wówczas klasyfikowana, jako fuga dysocjacyjna.
- Fugę dysocjacyjną – która ma cechy amnezji dysocjacyjnej oraz charakteryzuje ją pozornie celowa, nagła i nieoczekiwana podróż do różnych znanych danej osobie miejsc połączona z niezdolnością do przywołania przeszłości – momentu poprzedzającego podróż. Celami tych podróży są miejsca wcześniej znane i ważne emocjonalnie. Fuga dysocjacyjna może trwać od kilku godzin aż do kilku miesięcy (wśród osób dorosłych).
- Osłupienie dysocjacyjne (stupor dysocjacyjny) – przyczyna zaburzenia, tak jak we wszystkich innych zaburzeniach dysocjacyjnych, jest psychogenna, związana z obecnymi stresogennymi wydarzeniami. Objawami osłupienia dysocjacyjnego są: bardzo znaczące ograniczenie lub zupełny brak ruchów dowolnych oraz brak reakcji na bodźce zewnętrzne, takie jak dotyk, światło i hałas. Zazwyczaj przez dłuższy czas osoba taka siedzi lub leży nieruchomo, nie wykazując spontanicznych wypowiedzi i ruchów dowolnych.
- Dysocjacyjne zaburzenia ruchu – najczęściej przejawiają się niedowładem, porażeniem kończyn i narządów mowy. U osoby doświadczającej występują: problemy z poruszaniem kończynami, niemożność ustania bez pomocy, zaburzenia równowagi, zakłócenia w koordynacji ruchów lub trudności w wydobyciu głosu. Objawy te pojawiają się wbrew racjonalnym uzasadnieniom, bez medycznych przyczyn.
- Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości – cechą charakterystyczną tego bardzo rzadko występującego zaburzenia jest pojawienie się u jednej osoby dwóch lub więcej odrębnych osobowości. W danej chwili ujawnia się tylko jedna z nich. Przejście od jednej osobowości do kolejnej jest zwykle nagłe i związane z urazowym, stresogennym wydarzeniem. Każda z osobowości ma własny charakter, odrębne wspomnienia, zachowania i preferencje. W postaci osobowości podwójnej, jedna osobowość nie ma dostępu do drugiej, nie ma świadomości istnienia drugiej i zwykle któraś z nich dominuje.
W zespołach dysocjacyjnych można obserwować również:
- teatralność zachowania,
- nasilone fantazjowanie i marzenia, myślenie życzeniowe;
- powrót do przyjemnych wspomnień i poczucia szczęśliwości,
- nadmierna zależność od innych i skrajna bierność,
- zaburzenia myślenia sprawiające wrażenie niedorozwoju umysłowego,
- stany sprawiające wrażenie zaburzeń psychotycznych, tak zwana „psychoza histeryczna”;
- dziecięcy sposób mówienia, infantylność.
LECZENIE
Leczenie dysocjacyjnych zaburzeń powinno być poprzedzone dogłębną diagnozą w celu wykluczenia somatycznego podłoża występujących objawów (diagnostyka neurologiczna), stwierdzenia braku cech organicznego podłoża objawów, bądź obecności innych zaburzeń psychicznych. Podstawową formą leczenia zaburzeń dysocjacyjnych, tak jak we wszystkich zaburzeniach psychogennych, jest psychoterapia, dostosowana do rodzaju objawów i przebiegu zaburzenia. W indywidualnych przypadkach stosuje się również leczenie farmakologiczne. Terapia złożonych zaburzeń dysocjacyjnych jest niezwykle wymagającym zadaniem, które w przypadku dzieci prezentuje dodatkowe trudności związane z zależnością od opiekunów i możliwym bieżącym nadużyciem. Poznanie ogólnych zasad psychoterapii tych zaburzeń może stanowić drogowskaz dla terapeutów, którzy pracują z dziećmi i młodzieżą z doświadczeniem traumy.
Informacje dot. pierwszej wizyty u psychologa znajdziemy w poniższych artykułach:
Pierwsza wizyta z dzieckiem u psychologa
Pierwsza wizyta z nastolatkiem u psychologa
Prowadzimy również zajęcia grupowe dla dzieci i młodzieży:
Trening Umiejętności Społecznych
autor artykułu: Aleksandra Włodarczyk – pedagog, socjoterapeuta, psychoterapeuta w trakcie szkolenia
bibliografia:
- Psychiatria dzieci i młodzieży PZWL rozdział 18 – tom 2 / DSM 5 rozdział 7
- Tomalski R., Pietkiewicz I., (2019). Rozpoznawanie i różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych – wyzwania w praktyce klinicznej, Czasopismo Psychologiczne, nr 25
- Badura-Madej W., Dobrzyńska-Mesterhazy A., (2004). Wpływ traumy na funkcjonowanie dziecka-świadka, Dziecko Krzywdzone, nr 1
- Namysłowska I. – Psychiatria dzieci i młodzieży (2004), PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa
