Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjnie w języku potocznym nazywamy zwykle nerwicą natręctw. Jest to zaburzenie, które wiąże się z dużym cierpieniem osoby nim dotkniętej. Pacjentom z zaburzeniami obsesyjno – kompulsywnymi przeszkadzają powtarzające się myśli lub zachowania, które nawet im samym wydają się bezsensowne.
Zaburzeniea obsesyjno – kompulsyjne łączą w sobie dwie składowe:
- Obsesje czyli niechciane, nawracające myśli, które pojawiają się w świadomości. Pacjenci zwykle podejmują nieudane próby ich stłumienia, zlekceważenia lub zneutralizowania. Obsesyjne myśli u dzieci i nastolatków zwykle dotyczą brudu, nieczystości, skażenia czy obaw moralnych oraz religijnych.
- Kompulsje to powtarzające się czynności – fizyczne lub psychiczne – które muszą być przez pacjenta wykonane zgodnie z określonymi regułami. Mogą się pojawiać w reakcji na obsesje. Zachowania kompulsyjne mają na celu złagodzenie cierpienia powstałego na skutek obsesyjnych myśl. Zachowania kompulsyjne są nieracjonalne czyli nie jest możliwe, aby dzięki nim złagodzić cierpienie.
Przykładem wspólnego występowania obsesji i kompulsji będą natarczywe myśli związane z brudem czy nieczystością, także moralną, z którymi wiąże się przymus kompulsyjnego mycia się czy sprawdzania, czy na pewno się daną czynność wykonało.
U małych dzieci częściej niż obsesyjne myślenie zauważymy silny przymus wykonywania określonych czynności.
Treści myśli i zachowań kompulsyjnych zmieniają się wraz z wiekiem, u dzieci częściej pojawiają się natręctwa związane z czystością, brudem, skażeniem, u młodzieży z kolei zaobserwować można większą podatność na obsesje religijne czy seksualne.
Rozpowszechnienie i przyczyny występowania
Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne występują u dzieci i młodzieży stosunkowo często oraz są dużym predyktorem wystąpienia tych zaburzeń w dorosłym życiu. U 40% dzieci z tym rozpoznaniem zaobserwować można pojawienie się objawów w życiu dorosłym.
Źródła naukowe pokazują, że główną przyczyna wystąpienia zaburzenia jest dziedziczenie, które w około 50% odpowiada za wystąpienie objawów u potomstawa.W mniejszym stopniu na wystąpienie objawów wpływ będą miały doświadczenia czy wzorce społeczne.
Rytuały wczesnodziecięce
Omawiając zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne u dzieci i młodzieży warto rozważyć też kwestię rytuałów, które pojawiają się zwykle u dzieci do 3 roku życia i trwać mogą do 6 – 7 roku życia. Jest to szereg powtarzalnych zachowań, które pomagają dziecku uporządkować otaczająco go rzeczywistość, dlatego takie zachowania, jak specyficzne rytuały związane z jedzeniem, zasypianiem czy też kąpielą lub dotykanie czy sprawdzanie różnych przedmiotów nie powinny budzić u rodziców małych dzieci zaniepokojenia. Tego typu rytuały pozwalają dziecku budować poczucie bezpieczeństwa w przewidywalnej codzienności.
Kiedy zachowanie dziecka powinno nas niepokoić?
Zachowania, które wpływają w sposób dezorganizujący na życia dziecka i rodziny powinny skłonić rodziców do zastanowienia się, czy dziecko nie potrzebuje pomocy. Znaczącym objawem są natrętne, narzucające się myśli, które powodują u dziecka silny niepokój i lęk oraz kompulsje, które zwiększają swoją częstotliwość w taki sposób, że zakłócają codzienne funkcjonowanie rodzinne, szkolne oraz społeczne.
Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne bywają trudne do rozpoznania, głównie z powodu tego, że młodzi pacjenci często ukrywają objawy lub są w stanie kontrolować je w pewien sposób w miejscach publicznych. Nierzadko także wstydzą się mówić o swoich natręctwach czy kompulsjach dorosłym.
Terapia
Jedną z terapii, która ma wysoki wskaźnik skuteczności w leczeniu tego typu zaburzeń jest terapia poznawczo – behawioralna. Leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego w tym paradygmacie będzie polegało na celowym eksponowaniu małego pacjent na sytuacje, które budzą w nim lęk, który doprowadza do pojawiania się zachowań kompulsywnych. Zadaniem pacjenta jest wówczas powstrzymanie się od kompulsywnego zachowania, wielokrotne sprawdzanie czy mycie rąk. Dzięki temu pacjent ma szanse przekonać się, że spodziewane konsekwencje, np. w postaci choroby czy kary nie pojawiły się, a lęk zaczął stopniowo ustawać. Terapia polega więc na stosowaniu stopniowej ekspozycji z powstrzymywaniem reakcji. Praca od strony behawioralnej jest częściej stosowana u małych dzieci.
Z kolei ze starszymi dziećmi i młodzieżą stosuje się także pracę od strony poznawczej. Praca z myślami ma na celu uzyskanie przez pacjeta większą kontroli nad swoimi zachowaniami, nabycie umiejętności powstrzymywania się od zachowań kompulsywnych oraz uzyskania alternatywnych sposobów na łagodzenie napięcia. jakimi innymi sposobami może łagodzić dręczące go napięcie. Dzięki pracy z myślami pacjent ma szansę zobaczyć, że kompulsyjne zachowania i lęk wzajemnie na siebie wpływają – im częściej pacjent wykonuje swoje rytuały, tym bardziej się one nasilają, a lęk się umacnia.
Rodzina w terapii zaburzeń obsesyjno – kompulsyjnych
Chcąc pomóc dziecku w radzeniu sobie z zaburzeniem trzeba pamiętać także o znaczącej roli systemu rodzinnego. Bardzo często rodzina uwikłana jest w zachowania dziecka, przez co je podtrzymuje. Zadaniem rodziców jest dystansowanie się od zachowań dziecka oraz kształtowanie bardziej racjonalnych, przystosowawczych wzorców zachowania. Bardzo ważne jest, aby rodzice nieświadomie nie wzmacniali zachowań dziecka poprzez dawanie mu wtórnych korzyści w związku z wystąpieniem zaburzenia, takich jak zwolenienie z obowiązków domowych czy pozwolenie na opuszczanie zajęć w szkole.
autor artykułu: psycholog dziecięcy Justyna Czekaj
Zapraszamy na konsultacje do psychologów i psychoterapeutów specjalizujących się w pracy z dziećmi.
Bibliografia:
– J. Morrison, K. Flegel ( 2018) Wywiad diagnosyczny z dziećmi i młodzieżą. Rozpoznanie zgodne z DSM – 5. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
– A. Bryńska (2007) Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
– A. Langley, J. Piacentini, T. Roblek (2018) Terapia zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego dzieci i młodzieży. Podręcznik terapeutyGdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Polecamy:
– B.M. Hyman, C. Pedrick (2014) Pokonać OCD czyli zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne Wydawnictwo Harmonia
– A. Langley, J. Piacentini, T. Roblek (2018) Terapia zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego dzieci i młodzieży. Poradnik pacjenta. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
