Dzieci i młodzież z zaburzeniami zachowania znacznie częściej i w sposób bardziej utrwalony, w porównaniu z rówieśnikami, mogą przejawiać zachowania antyspołeczne, agresywne i buntownicze. Rozpoznanie sięga nawet do 10%, rośnie do okresu nastoletniego, częściej dotyczy chłopców, ale występuje również u dziewcząt. Poza przejawami postawy opozycyjnej takimi jak: kłótliwość, wybuchy złości, nieprzestrzeganie reguł społecznych, złośliwe i mściwe postępowanie, obwinianie innych – naszą szczególną czujność powinny zwrócić przejawy łamania poważniejszych norm i reguł społecznych oraz podstawowych praw innych osób. Obraz kliniczny zaburzeń zachowania obejmuje wykroczenia takie jak np. częste wagary, inicjowanie bójek, używanie broni (w tym też np. kija, kamienia, rozbitej butelki) powtarzające się ucieczki, przebywanie poza domem w porze nocnej mimo zakazu rodziców, rozmyślne podkładanie ognia, kradzieże, włamania, umyślne niszczenie własności innych, zastraszanie lub dręczenie, fizyczne znęcanie nad innymi osobami lub zwierzętami, molestowanie. Rodzice obserwujący którekolwiek z powyższych zachowań u swojego dziecka powinni niezwłocznie zasięgnąć porady specjalisty ponieważ, istotne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie oddziaływań terapeutycznych.
Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia zaburzeń zachowania są:
- Dziedziczność, podatność biologiczna i cechy temperamentu.
- Cechy rodziców i ich styl wychowawczy np. autorytarne, rygorystyczne metody wychowawcze, niewystarczająca uwaga lub niedostateczne wzmacnianie oczekiwanych społecznie zachowań, niewystarczające emocjonalne zaangażowanie w wychowanie dziecka, brak obowiązujących konsekwentnych zasad, niejasne oczekiwania wobec dziecka.
- Czynniki neurobiologiczne np. opóźnienia rozwojowe, nadruchliwość z deficytem uwagi, zaburzenia endokrynne, zaburzenia poziomu kortyzolu, obciążenia okołoporodowe i ciążowe.
- Zaburzenia opozycyjno-buntownicze.
- Konflikty małżeńskie (w szczególności te z jawną agresja i wrogością).
- Sytuacja, gdy dziecko zostało odrzucone (przez rówieśników lub opiekunów).
- Nieprawidłowości w rozumieniu sytuacji społecznych.
- Funkcjonowanie w środowisku o demoralizującym wpływie.
Czynniki chroniące dziecko przed rozwojem zaburzeń zachowania mimo wystąpienia czynników predysponujących:
- Duże możliwości intelektualne.
- Dobre relacje z rodzicami.
- Regularne uczęszczanie do szkoły – kształtowanie charakteru i poczucia obowiązku.
- Pozytywne relacje w grupie rówieśniczej.
Warto skonsultować niepokojące zachowania z diagnostą, ponieważ objawy mogą nieść za sobą przykre konsekwencje oraz wpływać negatywnie na funkcjonowanie w wielu obszarach. W przypadku niepodjęcia odpowiednich działań objawy mogą przetrwać do wieku dorosłego oraz przyczynić się do zwiększonego ryzyka rozwoju innych zaburzeń, np. depresji, nadużywania substancji psychoaktywnych, zachowań antyspołecznych, nieprawidłowego kształtowania się osobowości.
Zaburzenia zachowania to złożony problem i często wymaga wdrożenia długotrwałego i wieloaspektowego programu terapeutycznego obejmującego nie tylko samo dziecko ale również pracę z rodzicami, oddziaływania na terenie szkoły, ustrukturyzowanie czasu spędzanego poza szkołą oraz sprzyjanie budowaniu pozytywnych relacji w grupie rówieśniczej. Dobór odpowiednich oddziaływań uzależniony jest od etapu rozwoju problemów. Do najbardziej skutecznych w tym zakresie metod pracy, należą:
- trening behawioralny rodziców,
- terapia poznawczo-behawioralna,
- trzecia fala terapii behawioralnych – terapia akceptacji i zaangażowania (ACT), terapia skoncentrowana na współczuciu (Compassion focused therapy – CFT) oraz oparta na samowspółczuciu (Self – compassion),
- systemowa terapia rodziny.
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
- terapię rodzinną
- psychoterapię indywidualną dla dorosłych
autor: Jadwiga Czachura – Ozimek – psycholog, certyfikowany trener umiejętności społecznych
bibliografia:
- Gmitrowicz A. i Janas-Kozik M. – Zaburzenia psychiczne dzieci i młodzieży (2018), Medical Tribune Polska, Warszawa.
- Kołakowski A. – Psychoterapia poznawczo – behawioralna dzieci i młodzieży. Przewodnik praktyka (2021), GWP, Sopot
- Morrison J., DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. (2016),
- WUJ, Kraków.
- Namysłowska I. – Psychiatria dzieci i młodzieży (2004), PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa.
