W okresie dzieciństwa i dojrzewania rozwija się samoregulacja, która jest zdolnością do zarządzania poznaniem i emocjami, która umożliwia działania ukierunkowane na cel, takie jak organizowanie zachowania, kontrolowanie impulsów i konstruktywne rozwiązywanie problemów.
Rozwój samoregulacji
Można zaobserwować dwa wyraźne okresy rozwojowe samoregulacji, które są związane z rozwojem mózgu na tych etapach: wczesne dzieciństwo i okres dojrzewania. W pierwszym pojawiają się bazowe elementy takie jak zdolność do samouspokojenia, dążenie do prostych celów lub dostosowanie się do zasad i sytuacji. Nastolatek będzie wytrwale dążył do celu, planował działania efektywniej oraz zwiększał umiejętność panowania nad emocjami.
Niemowlęta reagują na stresujące sytuacje automatycznie i szybko – uspokaja je widok czy reakcja emocjonalna matki lub np. ssanie kciuka. W kolejnych latach życia dziecko rozwija umiejętność samoregulacji dzięki zwiększonej możliwości do koncentracji uwagi, skupienie się na zadaniu i ignorowanie nieistotnych informacji. Rozwija się też teoria umysłu, czyli zdolność do rozumienia emocji i intencji innych osób, co przyczynia się do kształtowania umiejętności rozwiązywania konfliktów. Duże znaczenie w tym czasie mają interakcje społeczne oraz współregulacja rodzicielska. Jest to zdolność rodzica do regulacji własnych emocji, myśli i zachowań, ale także towarzyszenie dziecku w skutecznym budowaniu tych umiejętności. Prawidłowy rozwój wymaga wsparcia otoczenia.
Istotnym czynnikiem w dalszym rozwoju jest mentalizacja. Wtedy dziecko uczy się rozpoznawać i rozróżniać własne myśli, emocje i potrzeby od innych. Jest to element samoświadomości, który przyczynia się do tego, że dziecko rozumie cele, zachowania innych i na tej podstawie może zmieniać swoje zachowania.
Zachowania samoregulacyjne, które można wyróżnić we wczesnej adolescencji, czyli w wieku od ok. 10/12 roku życia do 16 roku życia:
- Zwiększona koncentracja i umiejętność wykonywania zadań.
- Zachowania ukierunkowane na cel i samokontrola.
- Posługiwanie się efektywnymi strategiami radzenia sobie ze stresem.
- Emocjonalne pobudzenie silniejsze niż kontrola poznawcza – reakcje emocjonalne, często nieprzemyślane.
- Silne poszukiwanie nagrody przy niskim lęku.
- Złe decyzje podejmowane pod wpływem chwili.
Te zachowania około 16 roku życia powinny przekształcać się na rzecz strategii takich jak:
- Zarządzanie czasem i ustalanie priorytetów.
- Koncentracja i wytrwanie w złożonych i wymagających zadaniach.
- Bardziej złożone i niezależne planowanie.
- Rozważanie innych perspektyw w ustalaniu celów.
- Decyzje mniej emocjonalne.
- Efektywniejsze radzenie sobie ze stresem przy umiejętności pozyskiwania wsparcia.
Opisane zachowania są charakterystyczne dla typowego rozwoju. Jeśli stres dla dziecka lub nastolatka jest zbyt duży, trudny do opanowania, kluczową umiejętnością jest szukanie pomocy u opiekuna lub innej zaufanej osoby dorosłej.
Rola rodzica
Poszczególne umiejętności wiążą się ze wspomnianą wcześniej współregulacją i zadaniami rodzica:
- Monitorowanie wypełniania zadań, później osiągania celów.
- Wspieranie umiejętności organizacyjnych, zarządzania czasem i planowania.
- Wspieranie zdrowych strategii radzenia sobie.
- Zachęcanie do podejmowania decyzji nieemocjonalnie, w spokoju.
- Zachęcanie do myślenia uwzględniającego perspektywę innych.
- Monitorowanie zachowań ryzykownych.
Rola rodzica w rozwoju dziecka i nastolatka jest niezwykle ważna. Istotne jest to, żeby rodzic zapewnił dziecku czas i przestrzeń na podejmowania swoich decyzji przy jednoczesnym trzymaniu się zasad i konsekwencji, czyli balans we wspieraniu budowania tożsamości i stosowaniu się do zasad społecznych.
Problemy z samoregulacją, czyli tzw. dysregulacja może wskazywać na zaburzenia w rozwoju dziecka, w tym rozwijanie się zaburzeń osobowości. Warto zwrócić uwagę, jeśli nastolatek ma kłopot z panowaniem nad emocjami w wielu sytuacjach i na różnych obszarach, co utrudnia mu adaptację do sytuacji. Więcej o zaburzeniach osobowości tutaj.
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
autor: Daria Kwaśniewska
bibliografia:
- Cierpiałkowska L., Grzegorzewska I. Zaburzenia osobowości borderline u młodzieży. Diagnoza, terapia, profilaktyka. Wydawnictwo Naukowe Scholar 2023
