Zaburzenia zachowania – jak lepiej rozumieć, by pomóc?

przez

Zacznijmy od tego, czym są owe zaburzenia zachowania. W DSM-V odnajdziemy je w kategorii zaburzenia dezorganizujące, kontroli impulsów i zachowania, gdzie są opisywane jako „przewlekle powtarzający się wzorzec zachowania, w którym naruszane są podstawowe prawa innych osób lub ustalone dla tej grupy wiekowej normy społeczne i zasady”. 

W zaburzeniach zachowania koncentrujemy się wokół:

  • przetrwałego braku szacunku wobec praw innych osób i reguł społecznych;
  • jawnego stosowania przemocy wobec rówieśników czy terroryzowania osób dorosłych;
  • używania broni,
  • wszczynania bójek;
  • kradzieży;
  • podpalania;
  • niszczenia własności;
  • permanentnego kłamania;
  • wagarowania (przed 13 r.ż.);
  • ucieczek z domu i nocowania poza domem mimo zakazu rodziców (przed 13. r.ż.).

Diagnoza

Kryteria diagnostyczne dzielą się na cztery grupy:

  • agresja wobec ludzi i zwierząt;
  • niszczenie własności;
  • kradzieże lub oszustwa;
  • inne poważne zaburzenia zasad.

Możemy wyróżnić postać z początkiem w dzieciństwie – objawy pojawiają się przed 10 r.ż., postać z początkiem wieku dorastania – objawy pojawiają się po 10 r.ż., a także początek nieokreślony – kryteria są spełnione, ale trudno określić, kiedy pojawiły się pierwsze objawy. W DSM-V określamy również stopień ciężkości – od łagodnego, przez umiarkowane, po ciężkie.

To co jest istotne diagnostycznie, aby usankcjonować takie rozpoznanie to weryfikacja, czy opisanemu sposobowi zachowania towarzyszy:

  • ograniczone rozumienie norm społecznych – ogranicza się ono do przypadków, gdzie dana osoba w ciągu roku wykazuje minimum dwie cechy charakterystyczne spośród kryteriów diagnostycznych, odnoszących się do wielu relacji międzyludzkich i są obecne w różnych kontekstach/warunkach; 
  • brak wyrzutów sumienia lub poczucia winy – dana osoba nie odczuwa jakichkolwiek emocji lub nie ma poczucia winy po dokonaniu złego uczynku; występuje ogólnie pojęty brak świadomości negatywnych konsekwencji złych czynów;
  • brak wrażliwości – brak empatii – osoba nie zwraca uwagi na uczucia innych, lekceważy je; bywa opisywana jako zimna i nieczuła; wydaje się bardziej zainteresowana skutkami swojego działania dla samej siebie niż dla innych, nawet jeśli, to co robi krzywdzi innych;
  • lekceważenie wyników złego funkcjonowania – brak okazywania zainteresowania złymi wynikami w szkole czy w innych obszarach; osoba nie stara się poprawić swojej sytuacji;
  • powierzchowne lub niedostateczne wyrażanie emocji – brak okazywania uczuć i emocji innym w sposób szczery i adekwatny, z poszanowaniem innych. 

Ciekawą kategorią uszczegółowiającą jest zaburzenie zachowania z ograniczonymi emocjami prospołecznymi. Wskazane są cztery obszary deficytowe:

  • empatia w stosunku do uczuć innych;
  • poczucie winy lub wyrzuty sumienia (z wyjątkiem żalu wywołanego złapaniem po dokonaniu złego czynu);
  • dbałość o swoje obowiązki;
  • głęboki lub szczery afekt.

Taką diagnozę stawiamy, gdy stwierdzi się brak dwóch z czterech wymienionych cech w różnych środowiskach i relacjach w okresie 12 miesięcy poprzedzających diagnozę. 

Z kolei w ICD-10 wyróżnia się cztery podtypy zaburzeń zachowania (każdy z tych podtypów musi spełniać ogólne kryteria kategorii „Zaburzenia zachowania”):

  • zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego – zachowania wymienione w ogólnych kryteriach diagnostycznych występują tylko w kontekście rodzinnym, oznacza to, że zachowanie dziecka jest zależne od sytuacji rodzinnej;
  • zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji – zaburzenie to charakteryzuje się wyraźnie słabymi relacjami interpersonalnymi pacjentów z grupą rówieśniczą, ich izolacją, odrzuceniem, niepopularnością i brakiem trwałych bliskich, wzajemnych relacji;
  • zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji – w tym rodzaju zaburzenia, związki rówieśnicze pozostają w prawidłowych granicach, natomiast objawy występują poza środowiskiem rodzinnym;
  • zaburzenia opozycyjno-buntownicze – charakteryzują się utrwalonym wzorcem negatywistycznego, wrogiego, buntowniczego, prowokacyjnego i niszczycielskiego zachowania.

Dokonując rozpoznania należy uwzględnić diagnostykę różnicową, ewentualne jednostki chorobowe współtowarzyszące, takie jak np. zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia opozycyjno-buntownicze, ADHD, zwykły rozwój w okresie dzieciństwa (samoregulacja i jej znaczenie w życiu nastolatka), specyficzne zaburzenia uczenia się, nadużywanie środków psychoaktywnych, zaburzenia nastroju, specyfikę subkultury młodzieżowej, upośledzenie rozwoju mowy.

Więcej na temat czynników ryzyka i ochronnych przeczytają Państwo w artykule:

Zaburzenia zachowania diagnoza i leczenie

https://psychoterapia.plus/zaburzenia-zachowania-diagnoza-i-leczenie/ 

Przeprowadzając wywiad z rodzicem należy uwzględnić czynniki biologiczne – temperament, aktualny stan zdrowia, czynniki środowiskowe – rodzinne m.in. więź, postawy rodzicielskie, kompetencje wychowawcze i komunikację w rodzinie, a także uważność na przemoc; przyglądanie się umiejętnościom szkolnym dziecka, dostosowywanie się do norm i zasad w różnych miejscach, poziom umiejętności społecznych, przyglądanie się relacjom rówieśniczym, pozycji w klasie/grupie, innym diagnozom w rodzinie (w tym uzależnienia) i u samego dziecka, deficyty poznawcze.

Wsparciem w procesie diagnostycznym może być przeprowadzenie badania kwestionariuszowego Conners 3. 

Ważne!

Choć istnieje powiązanie między ADHD a ODD (zaburzenie opozycyjno-buntownicze) i CD (zaburzenie zachowania), to samo ADHD nie mieści się w spektrum rozpoznania dla tych jednostek klinicznych.

Badania populacyjne wskazują, że zaburzenia agresywne występują u 14-35% dzieci z rozpoznaniem ADHD. Zaburzenia zachowań mogą stanowić powikłanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej w związku z niesprzyjającymi warunkami środowiskowymi lub brakiem odpowiednich działań terapeutycznych.

Statystyki

Rozpowszechnienie zaburzeń zachowania różni się w przypadku płci. U chłopców sięga 2-10%, u dziewcząt jest ono o połowę mniejsze. Co istotne, przed okresem dojrzewania rozpoznanie to jest stawiane częściej u chłopców, jednak w dalszym okresie rozwoju różnice między płciami zanikają. 

Funkcjonowanie

U dzieci w okresie 3-7 lat mamy do czynienia ze stałym wzorcem zachowań opozycyjnych wobec próśb i poleceń dorosłych. Dodatkowo dziecko może być opisywane jako kłótliwe, agresywne, często wybuchają złością, są drażliwe, skore do obwiniania innych za swoje zachowanie, niszczą przedmioty.

Z kolei w wieku średnim (8-11 lat) pojawiają się kolejne trudności jak: wulgaryzmy, kradzieże, łamanie zasad, podpalanie, znęcanie się nad innymi, okrucieństwo wobec zwierząt.

U nastolatków (12+) nasilają się zachowania antyspołeczne, wandalizm, włamania, kradzieże, wagary, ucieczki z domu, nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Aby dowiedzieć się więcej na temat prawidłowości dotyczącej rozwoju emocjonalnego, a zwłaszcza rozumienia rozwojowego agresji zapraszam do lektury mojego artykułu: https://psychoterapia.plus/agresja-dzieci-i-mlodziezy/

W tym momencie warto odpowiedzieć sobie na szereg pytań, które wesprą nas w udzielaniu pomocy (specjalistę i opiekunów/rodziców/szkołę):

  • Jakie zachowania prezentuje dziecko?
  • W jakich sytuacjach dziecko zachowuje się nieodpowiednio?
  • Dlaczego tak się zachowuje?
  • Co czuje?
  • Czego potrzebuje?
  • Jakie są jego mocne strony?
  • Co na niego działa, co nie działa?
  • Jak można mu pomóc?

Leczenie

Myśląc o leczeniu należy zabezpieczyć różne sfery funkcjonowania dziecka.

  • Trening Umiejętności Wychowawczych ukierunkowany na kształtowanie umiejętności zabawy i wrażliwości w relacji z dzieckiem; wprowadzenie chwalenia i nagród za zachowania prospołeczne; wprowadzenie jasnego systemu zasad oraz wykształcenie umiejętności wydawania poleceń; spójne i spokojne wdrażanie konsekwencji za zachowania niepożądane; przekształcenie otoczenia dziecka, w sposób, który zmniejszy ryzyko pojawienia się problemów z zachowaniem.
  • Terapia rodzinna.. 
  • Trening Zastępowania Agresji, Trening Umiejętności Społecznych, socjoterapia lub/i psychoterapia.
  • Oddziaływania na środowisko szkolne – po uzyskaniu odpowiedniego rozpoznania należy udać się do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, aby stawić się przed komisją, która przyznaje orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Dziecko/nastolatek wówczas uzyska w.w dokument z uwagi na zagrożenie niedostosowaniem lub niedostosowanie społeczne, zyskując dwie godziny zegarowe zajęć odpowiednio socjoterapeutycznych lub resocjalizacyjnych. A także pomoc psychologiczno-pedagogiczną wynikającą z aktualnie obowiązujących rozporządzeń. Niekiedy doświadczane trudności będą na tyle utrudniały funkcjonowanie dziecka/nastolatka w szkole, że konieczne będzie rozważenie przeniesienie go do: MOSu (młodzieżowy ośrodek socjoterapii)  lub MOWu (młodzieżowy ośrodek wychowawczy). 

W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:

autor: Patrycja Pochopień – psycholog, psychoterapeuta

bibliografia: 

  • Srebrnicki T. (2020) „Zaburzenia dezorganizujące, kontroli impulsów i zachowania” [w:] Wolańczyk T., Janas-Kozik M., (red. naukowa) „Psychiatria dzieci i młodzieży” ( s. 187-204 ), Warszawa: PZWL
  • Domurat M., (2016) „Zaburzenia zachowania” [w:] Jerzak M., (red.) „Zaburzenia psychiczne i rozwojowe u dzieci a szkolna rzeczywistość, (s. 40 – 55) Warszawa: PWN
Call Now ButtonZadzwoń teraz!