Okres dorastania jest czasem wielu przemian rozwojowych. Za główny cel w tym okresie przyjmuje się określenie własnej tożsamości. Inne ważne zadania tego czasu to:
- ukształtowanie się roli płciowej,
- rozwój dojrzałych relacji z rówieśnikami,
- akceptacja zmieniającego się ciała,
- uzyskanie emocjonalnej niezależności od rodziny,
- przygotowanie do kariery zawodowej,
- rozwój własnej ideologii i zachowań akceptowanych społecznie.
Ten czas może być trudny dla nastolatka, ale zazwyczaj jest też wyzwaniem dla rodzica. Dlatego ważne jest zrozumienie, co dzieje się wtedy w głowie nastolatka i co jest dla niego działaniem priorytetowym.
Cały okres adolescencji jest związany z separacją od rodziców. Nie oznacza ona całkowitego odcięcia się od opiekunów, ale głęboką przemianę tej relacji. Celem jest uzyskanie autonomii i niezależności. Ten proces jest związany z dylematem bliskości do rodzica i oddalaniem się od niego – nastolatek jeszcze potrzebuje wsparcia i modelu relacji, ale też określa własne pragnienia.
Kluczowym elementem rozwoju jest wejście w relacje pozarodzinne. Kontakt z rodzicami zmniejsza się na rzecz grupy rówieśniczej.
Co dają nastolatkowi relacje rówieśnicze?
Relacje rówieśnicze mogą stanowić dla nastolatków źródło szczęścia. Badania pokazują, że codzienne doświadczenia z rówieśnikami wiążą się z optymizmem, lepszymi wynikami w nauce oraz wyższą samooceną. Przywiązanie do rówieśników wiąże się ze wzmocnieniem poczucia wartości i lepszym nastrojem.
Potrzeba bycia akceptowanym przez rówieśników w tym okresie życia staje się silniejsza niż na innych etapach rozwoju. Młodzież potrzebuje dopasować swoje zachowanie do norm panujących w grupie rówieśniczej. Wyraża się to także w sposobie ubierania, uczesania, posiadaniu określonych dóbr materialnych i sposobie spędzania wolnego czasu. Stąd nastolatki próbują odtworzyć i nadążyć za propozycjami, które widzą u innych lub w internecie. Zaspokaja im to też potrzebę przynależności. Dzięki upodabnianiu się do innych mają poczucie, że pasują do środowiska.
Relacje z kolegami i przyjaciółmi zaspokajają ważne potrzeby emocjonalne adolescentów. Poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, a także współdziałanie z rówieśnikami daje możliwość określenia siebie i pomaga w emocjonalnym uniezależnieniu się od rodziców. W relacjach przyjacielskich, zwłaszcza u dziewcząt, pojawią się bliskość, zwierzenia, zrozumienie. U chłopców więzi oparte są bardziej na wspólnych zainteresowaniach niż na emocjonalnej bliskości. Przyczyniają się one do wzmocnienia poczucia wartości.
Relacje pozwalają także na wymianę informacji. Świadomość przeżywania podobnych rzeczy przez innych – podobne dylematy oraz zmiany w ciele mogą upewnić młodą osobę, że ich rozwój przebiega prawidłowo.
Uczestnictwo w życiu społecznym wiążę się tez z kształtowaniem zachowań społecznych. Współpraca, rozwiązywanie konfliktów, komunikacja to niektóre z umiejętności, które są ważne w dalszym życiu adolescenta. Doświadczenia nabyte w tym czasie, popełnione błędy i przeżycie ich jest kolejnym elementem, który ma znaczenie w kształtowaniu osobowości. Te czynniki wpływają na przygotowanie do ról społecznych, które podejmuje się w społeczeństwie.
Część życia w grupie stanowią również zachowania problemowe takie jak wagary, eksperymentowanie z używkami czy podejmowanie przedwczesnej aktywności seksualnej. Może być to konsekwencją konformizmu wobec innych. Zachowania takie można też rozumieć jako większą tendencję do ryzyka u młodzieży.
Dużą rolę w życiu rówieśniczym dla nastolatka odgrywa teraz internet. Właściwie można powiedzieć, że część życia nastolatka rozgrywa się tam. Może on pomóc w socjalizacji, ale także wzmocnić negatywne skutki wpływu innych.
Z jednej strony może pozwolić na swobodniejszą autoprezentację, wyrażanie własnego zdania czy znalezienie podobnych osób do siebie. Informacje i tematy, które mają źródło w internecie mogą posłużyć jako czynnik wspierający dla budowania relacji. Nie można jednak przejść obojętnie obok konsekwencji, jakie niesie za sobą taka forma kontaktu. Część internetu stanowią również zachowania agresywne, na które trzeba zwracać uwagę.
Konsekwencje braku grupy rówieśniczej
Mając wiedzę o tym, jak wiele potrzeb jest usytuowanych w życiu towarzyskim nastolatka można domyślać się, że jego wykluczenie przez rówieśników może wiązać się z dużymi konsekwencjami.
Niepowodzenia w relacjach rówieśniczych i odrzucenie przez grupę stanowi źródło cierpienia. Brak zadowalających kontaktów z rówieśnikami wiąże się z niską samooceną, lękami społecznymi i poczuciem osamotnienia. Odrzucenie przez grupę wpływa na budowanie kolejnych relacji – między innymi na samoocenę, zaufanie i odbiór zachowań innych względem siebie. Może doprowadzić do trudności w kontaktach z ludźmi nawet w dorosłości. Dlatego ważne jest, aby nastolatek zbierał też doświadczenia korektywne, to znaczy pozytywne – takie, które nie będą potwierdzeniem myślenia o sobie przez pryzmat negatywnych przeżyć. Warto, aby angażował się w różne grupy , np. rozwijające jego zainteresowania.
Socjoterapia
Istotną kwestią w tym trudnym dla nastolatka czasie jest odpowiednie omówienie, przepracowanie ważnych wątków.
Jedną z form pomocy, która może wspomóc przejście przez kryzysowy moment jest socjoterapia, czyli forma pracy grupowej. Nastolatek pod okiem prowadzących ma okazję przyjrzeć się sobie i rolom przyjmowanym w relacjach grupowych.
Jeśli dziecko ma problem z nawiązywaniem relacji, wycofuje się, jego relacje się rozpadają, czuje się osamotniony lub chce poszerzyć wiedzę o sobie w relacjach warto skorzystać z zajęć socjoterapeutycznych.
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
autor artykułu: Daria Kwaśniewska
bibliografia:
- Cierpiałkowska L., Grzegorzewska I. Zaburzenia osobowości borderline u młodzieży. Diagnoza, terapia, profilaktyka. Warszawa 2023
- Jankowiak B., Matysiak-Błaszczyk A.Ryzyko i ochrona w środowisku rówieśniczym. Czyli o znaczeniu relacji koleżeńskich w życiu nastolatków. Poznań 2019
- Wieteska A. Rola rówieśników w kształtowaniu wizerunku ciała nastolatków. Katowice 2014
